از کجا بفهمیم خار پاشنه داریم

خار پاشنه در واقع تشکیل یک زائده استخوانی در ناحیه پاشنه است. در زیر پوست کف پا، یک بافت ضخیم به نام فاشیای پلانتار (Plantar fascia) قرار دارد که از یک سمت به زیر پاشنه پا و از سمت دیگر به زیر پنجه پا متصل شده و نقش آن ایجاد قوس کف پا، جذب و کنترل نیروهای وارده به کف پا حین راه رفتن، دویدن، پریدن و…  است. در اثر وارد آمدن سنگینی بدن به ناحیه پاشنه این زائده استخوانی اضافی ایجاد میشود. فیزیوتراپی یکی از درمان های اصلی خار پاشنه است که میتواند بصورت موثری درد بیمار را درمان کند. 

عملکرد قوس کف پا

هنگام راه رفتن زمانی که پا روی زمین قرار دارد و روی آن وزن می افتد فاشیای کف پا کشیده میشود و قوس کف پا صاف میشود و با برداشته شدن وزن از روی پا، مجددا به حالت اول باز میگردد. بالا آوردن انگشتان پا نیز سبب کشیده شدن آن و افزایش قوس کف پا میشود.

کشیدگی و التهاب فاشیای کف پا علت بروز درد است نه خار پاشنه!

این تغییر در قوس کف پا فشارهای ناشی از وزن بدن و نیروی زمین را جذب میکند. در اثر فشارهای بیش از حد وارده به کف پا و به فاشیای پلانتار به علت مواردیکه در ادامه به آنها اشاره میشود، محل اتصال فاشیا به پاشنه که ضعیفترین نقطه آن است، دچار کشیدگی و پارگی های خفیف میشود و در نتیجه، التهاب و درد در این ناحیه بروز میکند.

از کجا بفهمیم خار پاشنه داریم

در خار پاشنه به دلیل کشیدگی غلاف کف پا در محل اتصالش به پاشنه، پرده سطحی استخوان تحریک و ملتهب میشود. در زیر این پرده استخوانی، خونریزی و استخوان سازی به صورت تشکیل یک زائده یا spur به وقوع میپیوندد، که به آن خار پاشنه یا heel spur گفته می شود.

عکسبرداری از کف پا در برخی از این بیماران وجود این برجستگی استخوانی تیز را در زیر استخوان پاشنه نشان میدهد. اما نکته قابل توجه این است که این زائده استخوانی عامل بروز درد نیست به گونه ای که در خیلی از افرادی که خار پاشنه در عکس رادیوگرافی آنها دیده می شود هیچ دردی ندارند و بالعکس افراد بسیاری نیز وجود دارند که علی رغم داشتن درد در پاشنه، در عکس رادیو گرافی خار پاشنه دیده نمی شود.

بنابراین همانطور که اشاره شد کشیدگی و التهاب فاشیای کف پا علت بروز درد است نه خار پاشنه! گاهی حتی اگر با عمل جراحی این زائده استخوانی خارج شود، کاهشی در درد بیمار مشاهده نمی شود!

علل تشکیل خار پاشنه

1-کم بودن انعطاف پذیری و خشکی عضلات پشت ساق پا: کمبود انعطاف پذیری عضلات پشت ساق سبب میشود که به هنگام راه رفتن و وزن اندازی، کف پا به سمت خارج بچرخد و این چرخش پا به سمت خارج باعث اعمال فشار بیشتر به فاشیای پلانتار می شود. تداوم این فشارها در طولانی مدت و به مرور زمان باعث ایجاد التهاب و درد در غشای کف پا میشود.

2- کاهش یا افزایش قوس کف پا: اختلال در قوس کف پا خصوصا کاهش آن که از آن تحت عنوان ” صافی کف پا” یاد میشود از عوامل بروز این عارضه است.

3-چاقی و اضافه وزن: چاقی با اعمال فشار بیش از اندازه به کف پا یک عامل زمینه ساز برای تشکیل خار پاشنه است.

4-وارد شدن ضربات تکراری به کف پا: مثلا در ورزش هایی که به دلیل پرش های مکرر کف پا و پاشنه پا به دفعات به زمین کوبیده میشود. این نیروهای تکرار شونده به پاشنه میتواند موجب تحریک ساخته شدن زائده استخوانی اضافی در پاشنه شود.

5-افزایش فعالیت های بدنی و افزایش مدت زمان راه رفتن. 

6-کفش نامناسب: کفشی که خاصیت جذب نیرو را نداشته باشد، با اعمال فشار بیشتر به پا در ایجاد خار اثر گذار است. کفش هایی که کفی آنها قوس مناسب کف پا را نداشته باشد و کفی آنها در ناحیه پاشنه صاف و سفت است از این جمله اند. بنابراین با انتخاب کفش مناسب میتوانید از بروز دردهای ناحیه پاشنه جلوگیری کنید.

7-بالا رفتن سن: افزایش سن سبب کاهش انعطاف پذیری بافت های بدن از جمله فاشیای کف پا می شود. با کم شدن خاصیت انعطاف پذیری این بافتها، تحمل آنها در برابر نیروهای وارده، کم شده و در نتیجه آسیب پذیرتر می شوند. بنابراین این عارضه معمولا در افراد میانسال مشاهده می شود اما در افراد جوان نیز که به مدت طولانی راه رفته یا می ایستند و یا در ورزشکاران حرفه ای نیز بروز می کند. در ضمن سربازان بعلت کوبیدن پا در حین رژه رفتن در معرض این آسیب قرار دارند.

8-راه رفتن و دویدن روی زمین های ناصاف و ناهموار.

سربازان به علت کوبیدن پا در حین رژه رفتن در معرض این آسیب قرار دارند

نوع درد خار پاشنه

شکایت اصلی بیماران دارای خار پاشنه درد در قسمت داخلی کف پاشنه است. درد در قدم های اول راه رفتن بعد از بیدار شدن از خواب یا بعد از یک دوره بی حرکتی مثلا نشستن طولانی مدت ایجاد می شود. با ادامه راه رفتن درد کاهش پیدا می کند اما مجددا با راه رفتن بیشتر و فعالیت های سرپایی و با نزدیک شدن به انتهای روز درد افزایش پیدا می کند.

تشخیص خار پاشنه

تشخیص معمولا از طریق معاینه است. در طی معاینه لمس در نواحی زیر پاشنه، خصوصا در سمت داخل پاشنه موجب ایجاد درد می شود. ممکن است عکس رادیوگرافی ساده نیز برای مشاهده خار توسط پزشک تجویز شود. در عکس رادیولوژی زائده استخوانی در پاشنه به خوبی دیده می شود. 

درمان قطعی خار پاشنه

اصلی ترین و موثرترین روش در درمان خار پاشنه فیزیوتراپی است

درمانهای غیر جراحی خار پاشنه

اکثر بیماران مبتلا به خار پاشنه با درمانهای غیر تهاجمی (غیر از جراحی) بهبود می یابند. اصلی ترین و موثرترین روش در درمان خار پاشنه فیزیوتراپی است، که به علت گستردگی مطلب به صورت جداگانه، بزودی در وبسایت فیزیوتراپی آرامش سعادت آباد قرار خواهیم داد.

در این مقاله به درمانهای دارویی و جراحی آن بسنده می کنیم. درمان درد پاشنه نیازمند زمان طولانی است که بیمار برای برای دستیابی به نتایج مطلوب باید در ادامه روند درمان ممارست و اهتمام داشته باشد. هرچه درمان زودتر و به موقع آغاز شود و ضایعه مزمن نگردد، درمان خار پاشنه موثرتر خواهد بود.

استراحت و کاهش فعالیت ها: اگر در چند مدت اخیر پیاده روی طولانی یا دویدن و… داشته اید باید آن را متوقف کنید و تا حد امکان کمتر راه بروید و بایستید تا فاشیای کف پا فرصت ترمیم و باز سازی داشته باشد. با راه رفتن و وزن اندازی غشای کف پا تحت کشش قرار می گیرد و فرصت بازسازی پیدا نمی کند. همچنین اگر در حال انجام ورزشهای سخت همراه با دویدن و پرش و…هستید که دائما کف پا را در معرض فشار و ضربه قرار می دهد باید آن را کنار بگذارید.

سرما درمانی: سرما باعث کاهش التهاب و درد می شود. از آنجایی که عامل اصلی درد پاشنه، التهاب غشای کف پا است بنابراین سرما درمانی میتواند مفید باشد. روزی 4-3 بار و هر بار 15 دقیقه پاشنه پا را سرد کنید.

عوارض استفاده طولانی مدت از این داروها عوارض گوارشی آنهاست

دارو درمانی: داروهایی که بصورت رایج برای درمان خار پاشنه بکار می روند داروهای ضد التهابی غیر استروییدی (یا NSAID) هستند. داروهایی مانند سلکوکسیب و ایبوپروفن در کاهش درد این بیماران موثرند. قرص ژلوفن دوز 400 میلی گرمی ایبوپروفن است که حالت ژله ای دارد و همین امر باعث می شود تا تاثیر آن زودتر شروع شده و عوارضش هم کمتر باشد. قرص ادویل (Advil) دوز 200 میلی گرمی ایبوپروفن و نمونه خارجی آن است.

دوز پیشنهادی ایبوپروفن در درمان خار پاشنه تا 1200 میلی گرم در روز قابل افزایش است. میتوان این دارو را به صورت هر 6 ساعت یک قرص یا کپسول 200 میلی گرمی و یا هر 8 ساعت یک قرص یا کپسول 400 میلی گرمی استفاده نمود. عوارض استفاده طولانی مدت از این داروها عوارض گوارشی آنهاست. لذا در استفاده های طولانی مدت ممکن است پزشک تصمیم بگیرد جهت جلوگیری از زخم معده و عوارض گوارشی، از داروهای کاهنده اسید معده مثل رانیتیدین، امپرازول یا بنتوپرازول در کنار این داروها استفاده کند. از پماد دیکلوفناک موضعی نیز میتوان استفاده کرد که توصیه میشود روزی 4 مرتبه روی ناحیه مالیده شود.

تغذیه در خار پاشنه

خار پاشنه دارید آناناس بخورید

مواد غذایی زیر در جهت بهبود التهاب و کاهش درد بیمار موثرند:

1-مصرف بروملین: یک آنزیم بسیار خوب جهت بهبود التهاب و کمک به ترمیم و کاهش درد بیماران مبتلا به خار پاشنه است. حتی برخی اشاره کرده اند که اثر درمانی بروملین مشابه دارویی مثل ایبوپروفن است. بروملین به مقدار بسیار زیاد در آناناس وجود دارد. پس اگر خار پاشنه دارید آناناس بخورید. این میوه علاوه بر بروملین مجموعه ای مناسب از ویتامین ها و کلسیم و … به حساب می آید. همچنین میتوان از مکمل دارویی بروملین با تجویز پزشک استفاده نمود.

2-مصرف زردچوبه: زردچوبه نیز اثرات ضد التهابی بسیار خوبی دارد که در کاهش درد و التهاب در ناحیه پاشنه کمک میکند.

3-ویتامین C: ویتامین C نیز جهت تحریک و بهبود ترمیم کمک کننده است. لذا علاوه بر توصیه به مصرف مرکبات، مکمل دارویی ویتامین C را نیز میتوان با تجویز پزشک استفاده نمود.

4-مصرف کلسیم و منیزیم: این مواد جهت کمک به ترمیم بافت نرم ضروری هستند. مصرف مقدار کافی روزانه کلسیم، میتواند در پیشگیری از بروز خار پاشنه موثر باشد. اما همزمان با مصرف کافی کلسیم، باید منیزیم کافی نیز دریافت شود. جذب کلسیم، علاوه بر ویتامین D، به مقادیر کافی منیزیم نیز وابسته است. میتوان از مکمل های ترکیبی کلسیم-منیزیم به تجویز به پزشک استفاده نمود. اکثر این مکمل ها محتوی روی و ویتامین D نیز هستند.

اگر خار پاشنه درمان نشود چه می شود، جراحی!

اگر بعد از ادامه و تداوم درمانهای غیر جراحی و فیزیوتراپی، بیمار همچنان درد داشته باشد، ممکن است پزشک تصمیم به انجام عمل جراحی بگیرد. این عارضه خیلی بندرت به عمل جراحی نیاز پیدا میکند و بیش از 90 درصد بیماران به درمان های غیر جراحی جواب می دهند. رایج ترین درمان جراحی در این بیماران آزاد کردن فاشیای کف پا است.

در این عمل قسمتی از فاشیا یا لیگامان کف پا بریده می شود تا فشار و کشش از روی این لیگامان برداشته شود. این عمل جراحی را میتوان به روش باز یا به صورت آندوسکوپی نیز انجام داد.