کلت خودکار است یا غیر خودکار
کلت، که اغلب به عنوان نامی عمومی برای تپانچه های کمری استفاده می شود، معمولاً یک سلاح نیمه خودکار است، نه کاملاً خودکار. این یعنی با هر بار فشار دادن ماشه، یک گلوله شلیک می شود و گلوله بعدی به طور خودکار آماده شلیک می شود؛ اما برای شلیک مجدد، باید دوباره ماشه را فشار داد. در ادامه به طور کامل به این موضوع می پردازیم و فرق های اساسی فنی و قانونی اش را برایتان باز می کنیم.
در دنیای امروز، نام کلت آنقدر معروف شده که خیلی ها هر تپانچه کمری را به این اسم می شناسند. اما همین جاست که کلی ابهام پیش می آید، مخصوصاً وقتی پای طبقه بندی فنی و از آن مهم تر، قانونی اش وسط باشد. شاید بارها شنیده اید که فلان کلت خودکار است یا نیمه خودکار یا غیرخودکار و این تقسیم بندی ها آدم را حسابی گیج می کند. راستش را بخواهید، این موضوع فقط یک بحث فنی خشک و خالی نیست؛ بلکه در کشور ما، دانستن تفاوت این اصطلاحات، مخصوصاً از نظر قانون، می تواند پیامدهای حقوقی مهمی داشته باشد. بیایید یک بار برای همیشه این گره را باز کنیم و ببینیم کلت هایی که می شناسیم، واقعاً در کدام دسته قرار می گیرند و قانون ما درباره آن ها چه می گوید.
کلت چیست؟ نگاهی به تپانچه های کمری
قبل از اینکه وارد بحث های فنی و قانونی شویم، بیایید ببینیم اصلاً منظورمان از کلت چیست. کلت در واقع نام خانوادگی ساموئل کلت، مؤسس شرکت تولیدکننده سلاح گرم کلت (Colt’s Manufacturing Company) است. این شرکت با ساخت تپانچه های کمری معروف و انقلابی اش مثل مدل M1911، آنقدر در این صنعت تأثیرگذار بود که نام کلت به مرور زمان برای بسیاری از مردم، به مترادف تپانچه کمری تبدیل شد؛ مثل اینکه به همه مایع ظرفشویی بگوییم ریکا یا به پودر رختشویی بگوییم تاید.
تپانچه یا Pistol در واقع یک سلاح گرم سبک است که معمولاً با یک دست شلیک می شود. این سلاح ها برای دفاع شخصی، نیروهای نظامی و انتظامی و البته ورزش تیراندازی کاربرد دارند. تپانچه ها انواع مختلفی دارند، اما بیشتر آن ها از یک مکانیزم اصلی پیروی می کنند: گلوله داخل خشاب قرار می گیرد، با کشیدن گلنگدن یا حرکت قسمت بالایی تپانچه (اسلاید)، یک گلوله وارد لوله می شود و آماده شلیک می شود. با فشار دادن ماشه، گلوله شلیک شده و انرژی حاصل از گاز باروت، باعث می شود پوکه خالی خارج شده و گلوله بعدی از خشاب وارد لوله شود. این مکانیزم اساس کار بسیاری از تپانچه هایی است که ما آن ها را کلت می شناسیم.
انواع رایج تپانچه های کمری
تپانچه های کمری تنوع زیادی دارند. از مدل های قدیمی تر و معروف مثل کلت M1911 که هنوز هم طرفداران خودش را دارد، تا مدل های مدرن تر و پیشرفته. در ایران، شاید نام تپانچه زعاف را شنیده باشید که سلاح سازمانی نیروهای انتظامی است. همه این ها زیرمجموعه تپانچه کمری قرار می گیرند و هر کدام ویژگی های خاص خودشان را دارند. نکته مهم اینجاست که اکثر این تپانچه های رایج، از نظر فنی در دسته ای قرار می گیرند که در ادامه مفصل درباره اش صحبت می کنیم: نیمه خودکار.
تفاوت های فنی: سلاح خودکار، نیمه خودکار و غیرخودکار؛ پایه درک قانونی
برای اینکه بفهمیم کلت در کدام دسته قرار می گیرد، باید اول فرق های اصلی انواع سلاح ها را از نظر فنی بدانیم. این تفاوت ها، کلید درک طبقه بندی قانونی هم هستند.
سلاح خودکار (Automatic Firearm)
یک سلاح گرم را وقتی خودکار می نامند که با یک بار فشار دادن ماشه و نگه داشتن آن، می تواند به طور پیوسته و بدون وقفه شلیک کند تا زمانی که خشاب خالی شود یا ماشه رها گردد. یعنی لازم نیست برای هر گلوله، ماشه را دوباره فشار دهید. انرژی شلیک گلوله قبلی، به طور خودکار گلوله بعدی را آماده شلیک کرده و ماشه را هم در حالت فعال نگه می دارد. بارزترین مثال این سلاح ها، مسلسل ها هستند که همه ما در فیلم ها دیده ایم چطور با یک بار فشار ماشه، بارانی از گلوله شلیک می کنند. این قابلیت شلیک رگباری یا تمام خودکار نام دارد و ویژگی اصلی سلاح های خودکار است.
سلاح نیمه خودکار (Semi-Automatic Firearm)
حالا می رسیم به دسته مهمی که اکثر کلت ها در آن قرار می گیرند. سلاح نیمه خودکار، با هر بار فشار دادن ماشه، فقط یک گلوله شلیک می کند. اما بعد از شلیک، انرژی گاز باروت به طور خودکار باعث خارج شدن پوکه خالی و وارد شدن گلوله بعدی از خشاب به جان لوله می شود. پس شما لازم نیست بعد از هر شلیک، با دست گلنگدن را بکشید یا سیلندر را بچرخانید؛ سلاح خودش را برای شلیک بعدی آماده می کند. تنها کاری که باید بکنید، این است که برای شلیک گلوله بعدی، ماشه را دوباره فشار دهید. به همین دلیل، اسمشان نیمه خودکار است؛ چون بخشی از کار (آماده سازی گلوله بعدی) خودکار انجام می شود، اما بخش دیگر (فشار ماشه برای هر شلیک) دستی است.
خیلی ها به اشتباه تپانچه های نیمه خودکار را اتوماتیک یا خودکار می نامند، چون در اسم انگلیسی شان (Automatic Pistol) کلمه اتوماتیک وجود دارد. اما این فقط به بارگذاری خودکار گلوله بعدی اشاره دارد، نه قابلیت شلیک رگباری.
سلاح غیرخودکار (Non-Automatic Firearm)
این دسته از سلاح ها، بعد از هر شلیک، نیاز به یک اقدام دستی از طرف کاربر دارند تا گلوله بعدی آماده شلیک شود. یعنی نه بارگذاری گلوله بعدی خودکار است و نه ماشه در حالت فعال می ماند. معروف ترین مثال این سلاح ها، هفت تیر (رولور) است. در هفت تیرها، شما باید برای هر شلیک، ماشه را فشار دهید (یا چکش را با دست عقب بکشید) تا سیلندر بچرخد و گلوله بعدی در راستای لوله قرار بگیرد. تفنگ های تک لول یا دولول قدیمی هم در همین دسته قرار می گیرند که برای هر شلیک باید گلوله جدید را با دست جا زد.
برای روشن تر شدن تفاوت ها، یک جدول مقایسه ای ببینیم:
| ویژگی | سلاح خودکار | سلاح نیمه خودکار | سلاح غیرخودکار |
|---|---|---|---|
| مکانیزم شلیک | پیوسته با یک فشار ماشه (رگباری) | یک گلوله با هر فشار ماشه | یک گلوله با هر فشار ماشه |
| بارگذاری مجدد | کاملاً خودکار | خودکار | دستی (نیاز به اقدام کاربر) |
| نیاز به فشار مجدد ماشه | خیر (تا زمانی که ماشه فشرده است) | بله (برای هر گلوله) | بله (برای هر گلوله) |
| قابلیت برگه ناظم آتش | معمولاً دارد | خیر | خیر |
| مثال | مسلسل، کلاشینکف (در حالت رگبار) | اکثر کلت های کمری (مثل M1911، زعاف) | هفت تیر (رولور)، تفنگ تک لول |
طبقه بندی قانونی در ایران: آیین نامه اجرایی قانون سلاح و مهمات
حالا که تفاوت های فنی را فهمیدیم، برویم سراغ بخش مهم و حیاتی ماجرا: قانون ایران چه تعریفی از این سلاح ها دارد؟ در کشور ما، قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز که در سال ۱۳۹۰ تصویب شده، به همراه آیین نامه اجرایی آن (مصوب ۸/۱۰/۱۳۹۲)، تکلیف این مسائل را مشخص کرده است. این آیین نامه دقیقاً می گوید که چه سلاحی خودکار است و چه سلاحی غیرخودکار.
بند الف ماده ۱ آیین نامه: تعاریف کلیدی
این بند، تعاریف دقیقی از انواع سلاح ها ارائه می دهد که باید به آن توجه ویژه کنیم:
-
سلاح گرم سبک خودکار: به سلاحی گفته می شود که دارای برگه ناظم آتش (Fire Selector) باشد و بتواند به صورت تک تیر، سه تیر یا رگباری شلیک کند. یعنی این سلاح می تواند حالت های مختلف شلیک را انتخاب کند و قابلیت شلیک پشت سر هم و بی وقفه (رگبار) را داشته باشد.
-
سلاح گرم سبک غیرخودکار: به سلاحی گفته می شود که فاقد برگه ناظم آتش و قابلیت شلیک رگباری باشد.
اینجا واژه برگه ناظم آتش خیلی مهم است. برگه ناظم آتش یک اهرم یا دکمه روی سلاح است که به شما اجازه می دهد حالت شلیک را از تک تیر به رگبار یا سه تیر تغییر دهید. اگر سلاحی این اهرم و این قابلیت رگباری را نداشته باشد، طبق تعریف قانونی، غیرخودکار محسوب می شود.
کلت کمری از منظر قانون ایران: خودکار یا غیرخودکار؟
با توجه به تعاریف قانونی، بیایید ببینیم کلت های کمری رایج ما (مثل همان تپانچه زعاف یا کلت های متداول دیگر) در کدام دسته قرار می گیرند. آیا این سلاح ها برگه ناظم آتش دارند؟ آیا می توانند به صورت رگباری شلیک کنند؟
واقعیت این است که اکثر قاطع تپانچه های کمری که ما به عنوان کلت می شناسیم و در دست نیروهای نظامی و انتظامی یا در بازار غیرقانونی وجود دارند، فاقد برگه ناظم آتش و قابلیت شلیک رگباری هستند. این سلاح ها، همانطور که قبلاً گفتیم، از نظر فنی نیمه خودکارند؛ یعنی با هر بار فشار ماشه، یک گلوله شلیک می کنند. پس، با توجه به بند الف ماده ۱ آیین نامه، باید آن ها را سلاح گرم سبک غیرخودکار دانست.
تضاد و ابهام در آیین نامه
اما اینجا یک نکته وجود دارد که باعث ابهام و سردرگمی می شود. اگر به ردیف ۱ جدول ماده ۵ همان آیین نامه اجرایی نگاه کنید، سلاح کمری در مصادیق سلاح جنگی سبک خودکار آورده شده است. این یعنی یک تناقض آشکار! از یک طرف تعریف قانونی می گوید سلاح خودکار باید برگه ناظم آتش و قابلیت رگباری داشته باشد (که کلت های رایج ندارند)، از طرف دیگر در یک جدول دیگر، سلاح کمری را به طور کلی جزو سلاح های خودکار آورده است.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه: گره گشا
این ابهام، کار را برای مراجع قضایی هم سخت کرده بود. به همین دلیل، اداره کل حقوقی قوه قضاییه در یک نظریه مشورتی (نظریه شماره 7/1402/408 مورخ 1402/06/10) به این موضوع پاسخ داد. این نظریه مشورتی، خیلی مهم است و تقریباً تکلیف این قضیه را روشن می کند:
سلاح گرم سبک خودکار و سلاح گرم سبک غیرخودکار تعریف قانونی خاص خودشان را طبق بند الف ماده ۱ آیین نامه اجرایی دارند. تشخیص مصداق هر کدام از این سلاح ها (خودکار یا غیرخودکار) با مرجع قضایی است. اگر قاضی برای تشخیص نیاز به کارشناسی داشته باشد، باید از کارشناس وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نظر کارشناسی بگیرد.
تحلیل این نظریه:
این نظریه به ما می گوید که با وجود تناقض ظاهری در آیین نامه، ملاک اصلی همان تعریف بند الف ماده ۱ است. یعنی وجود برگه ناظم آتش و قابلیت شلیک رگباری برای خودکار بودن یک سلاح، ضروری است. بنابراین، در رویه قضایی و با توجه به نظر کارشناسان سلاح و مهمات، معمولاً کلت های کمری رایج (که فاقد این ویژگی ها هستند) به عنوان سلاح گرم سبک غیرخودکار طبقه بندی می شوند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود و کارشناس تشخیص دهد که یک کلت خاص، ویژگی های یک سلاح خودکار را دارد. پس، می توان گفت که در بیشتر موارد، کلت های کمری رایج، از نظر قانونی غیرخودکار محسوب می شوند.
چرا این تمایز حیاتی است؟ پیامدهای حقوقی و مجازات ها
شاید بپرسید خب که چی؟ خودکار باشد یا غیرخودکار، بالاخره حملش بدون مجوز جرم است. بله، کاملاً درست است. حمل و نگهداری هر نوع سلاح گرم بدون مجوز در ایران جرم است و مجازات دارد. اما تفاوت در طبقه بندی خودکار یا غیرخودکار بودن، تأثیر بسیار زیادی در میزان مجازات شما خواهد داشت.
ماده ۶ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات
این ماده قانونی، مجازات های مربوط به حمل و نگهداری سلاح های گرم غیرمجاز را تعیین می کند:
-
بند ب: مجازات حمل و نگهداری سلاح گرم سبک غیرخودکار (مثل بیشتر کلت های کمری) از شش ماه تا دو سال حبس یا جزای نقدی است.
-
بند پ: مجازات حمل و نگهداری سلاح گرم سبک خودکار (مثل مسلسل و برخی سلاح های جنگی) از دو تا پنج سال حبس است.
همانطور که می بینید، تفاوت مجازات در این دو بند، فاحش است. مجازات سلاح خودکار، حداقل دو برابر و حتی بیشتر از مجازات سلاح غیرخودکار است. اینجاست که اهمیت تشخیص دقیق خودکار یا غیرخودکار بودن، خودش را نشان می دهد. تصور کنید یک نفر به اتهام حمل سلاح، به دادگاه می رود. اگر سلاح او یک کلت کمری رایج باشد و به عنوان غیرخودکار طبقه بندی شود، ممکن است با ۶ ماه حبس مواجه شود؛ در حالی که اگر همین سلاح به اشتباه خودکار تشخیص داده شود، می تواند تا ۵ سال حبس بگیرد. این یعنی آینده یک فرد می تواند به همین یک طبقه بندی گره بخورد.
پس، اینکه قاضی با استناد به نظریه کارشناس وزارت دفاع، سلاح را در کدام دسته قرار دهد، می تواند سرنوشت مجازات را به کلی تغییر دهد. این مسئله نشان می دهد که حتی در پرونده هایی که به نظر ساده می آیند، جزئیات فنی و حقوقی چقدر می توانند حیاتی باشند.
نتیجه گیری: پاسخ نهایی و توصیه های حقوقی
خب، برگردیم به سوال اصلی: کلت خودکار است یا غیر خودکار؟ جواب این است که:
-
از نظر فنی: اکثر قریب به اتفاق کلت های کمری (تپانچه های رایج)، نیمه خودکار هستند. یعنی با هر بار فشار ماشه یک گلوله شلیک می کنند و خودشان را برای شلیک بعدی آماده می کنند، اما قابلیت شلیک رگباری ندارند.
-
از نظر قانونی در ایران: با وجود ابهامی که در آیین نامه اجرایی قانون سلاح و مهمات وجود دارد (که در یک جا کلت کمری را در مصادیق سلاح خودکار آورده)، ملاک اصلی همان تعریف بند الف ماده ۱ است. این بند می گوید سلاح خودکار باید برگه ناظم آتش و قابلیت شلیک رگباری داشته باشد. چون اکثر کلت های کمری این ویژگی ها را ندارند، در رویه قضایی و با توجه به نظریه مشورتی قوه قضاییه و نظر کارشناسان، معمولاً به عنوان سلاح گرم سبک غیرخودکار طبقه بندی می شوند. البته، تشخیص نهایی در هر پرونده با قاضی است و در صورت نیاز، نظر کارشناس وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ملاک قرار می گیرد.
یادتان باشد، چه سلاح خودکار باشد، چه نیمه خودکار یا غیرخودکار، حمل و نگهداری هر نوع سلاح گرم بدون مجوز در ایران مطلقاً غیرقانونی است و مجازات سنگینی دارد. این مقاله صرفاً برای روشن شدن ابهامات فنی و حقوقی این طبقه بندی نوشته شده است. اگر به هر دلیلی با مسائل حقوقی مرتبط با سلاح مواجه شدید، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا از حقوق خود آگاه شوید و بهترین دفاع ممکن را داشته باشید.