درد کمر که به پا می زند

آناتومی دنبالچه

استخوان دنبالچه بر خلاف تصور، وظایفی برای ایجاد تعادل در ستون فقرات دارد و عضلات کف لگن و اطراف لگن برای عملکرد بهتر به این استخوان نیاز دارند.نام این استخوان از واژه kokkyx یونانی به معنای  Cuckoo tail منقار پرنده فاخته بدلیل شباهت دنبالچه  به منقار این پرنده بر گرفته شده است.

 

دنبالچه پایین‌ترین قسمت ستون فقرات است. این قسمت باقیمانده یک دم وستیجیال  یا بازمانده ژنتیکی است (که به همین علت به آن «دنبالچه» گفته می‌شود) و متشکل از سه تا پنج استخوان مهره بسیار کوچک می‌باشد که می‌توانند به هم جوش خورده یا از هم جدا باشند.

پیشتر گمان می‌شد که استخوان‌های دنبالچه در تمام موارد به هم جوش خورده‌اند و هیچ حرکتی میان آن‌ها وجود ندارد، اما امروزه می‌دانیم که تمامی دنبالچه از یک استخوان یک تکه تشکیل نشده بلکه اغلب دارای چند مهره مجزا است که با استفاده از رباط‌ها و مفاصل فیبری موجود، به صورت محدود حرکت می‌کنند.

دنبالچه از طریق یک مفصل دارای یک دیسک وستیجیال و همچنین چند رباط به ساکروم متصل است. حرکت مفصل بین دنبالچه و ساکروم بسیار محدود است.

---

التهاب مفصل ساکروایلیاک

التهاب مفصل ساکرو ایلیاک عبارت است از یک روند التهاب پیش‌رونده که مفاصل ساکروایلیاک یا همان اتصال بین قسمت پایین ستون فقرات (ساکروم) و استخوان لگن را درگیر می‌کند.درد استخوان دنبالچه یا درد کوکسیکس، عارضه‌ای نسبتاً نادر و تقریباً ناشناخته است که می‌تواند در پایین‌ترین قسمت ستون فقرات که کوکسیکس یا دنبالچه نام دارد باعث ایجاد دردهای مزمن شود. درد دنبالچه به شکل یک درد موضعی احساس می‌شود و عموماً هنگام نشستن یا انجام هر فعالیتی که باعث فشار آمدن به پایین‌ترین قسمت ستون فقرات گردد بدتر می‌شود.این عارضه در خانم ها بیشتر از مردان شایع است، و معمولاً به دلیل آسیب موضعی (مانند زمین خوردن) یا زایمان رخ می‌دهد. در موارد نادری نیز، وجود تومور یا عفونت می‌تواند باعث درد دنبالچه شود. می‌توان با رعایت کردن نکاتی از بروز درد دنبالچه پیشگیری کرد.در حدود سن چهل سالگی یا دهه چهارم زندگی شیوع بیشتری داشته و در افراد چاق و کسانیکه زیاد می نشینند احتمال بروز بیشتری دارد.

 

 

---

علائم و نشانه ها

گاهی آزردگی دنبالچه منشا اصلی درد سیاتیک و کمر درد می باشد و بدلیل عدم توجه به آن ممکن است مدتها بیمار بعنوان کمر درد درمان شود ولی عامل اصلی دنبالچه باشد.

علائم درد دنبالچه می‌تواند شامل یک یا همه موارد زیر باشد:

• دردی که در هنگام نشستن تا حد زیادی بدتر می شود.
• درد دنبالچه که در موقع لمس شدن یا هنگامی که فشاری روی آن قرار می‌گیرد بدتر می‌شود.
• دردی که هنگامی تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده بدتر می‌شود.
• دردی که با یبوست بدتر شده و پس از دفع مدفوع بهتر می‌شود.

معمولاً استفاده از ترکیبی از درمان‌هایی که درد را کاهش می‌دهند و اصلاح فعالیت‌ها جهت جلوگیری از فشار آمدن به دنبالچه، برای کنترل یا تسکین درد کفایت می‌کند. در موارد بسیار نادری هم، انجام جراحی برای برداشتن دنبالچه توصیه می‌شود، که البته این جراحی (کوکسیژکتومی) تنها زمانی انجام می‌شود که درد شدید باشد و انجام دست کم چند ماه درمان غیرجراحی و اصلاح فعالیت‌ها تأثیری در تسکین و رفع درد نداشته باشد.

در این مقاله دلایل، تشخیص و هر دو گزینه درمانی غیرجراحی و جراحی به طور کامل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

---

علت ها و دلایل

از علت درد استخوان دنبالچه میتوان گفت که هنوز به درستی نمی‌دانیم که کدام بخش‌های آناتومی بدن باعث بروز درد دنبالچه می‌شوند. در بسیاری از موارد علل درد استخوان دنبالچه دقیق مشخص نیست (که به آن درد دنبالچه ناشناخته گفته می‌شود)، و به همین دلیل در این موارد علائم عارضه کنترل می‌شوند.

در کل، اگر دنبالچه آسیب ببیند و یا وارد آمدن فشار اضافی بر آن باعث شود که استخوان‌هایش بیش از دامنه حرکتی طبیعی‌شان، که بسیار محدود است حرکت کنند، در این ناحیه درد موضعی و التهاب بروز می‌کند. آسیب دیدن رباط‌ها یا دیسک وستیجیال هم می‌تواند دلیل درد باشد. همچنین، در موارد نادری نیز، شکستگی استخوان‌های دنبالچه و یا وجود یک عفونت یا یک تومور در دنبالچه می‌تواند باعث درد دنبالچه شود.

علل زمینه‌ای

به طور کلی، تشخیص علت درد دنبالچه یکی از علل زمینه‌ای زیر را به عنوان عامل درد نشان خواهد داد:

• ترومای موضعی: زمین خوردن بر روی استخوان دنبالچه می‌تواند باعث التهاب رباط‌ها یا آسیب دیدن دنبالچه یا اتصال دنبالچه با ساکروم شود. این مورد شایع‌ترین دلیل درد دنبالچه است.
• زایمان: در طول وضع حمل سر نوزاد از بالای دنبالچه عبور می‌کند، و گاهی اوقات فشار وارد شده روی دنبالچه می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی اجزاء دنبالچه (دیسک، رباط‌ها و استخوان‌ها) شود.
• فشار: برخی از فعالیت‌ها که باعث وارد آمدن فشار طولانی مدت به دنبالچه می‌شوند، مانند اسب‌سواری و نشستن طولانی مدت روی یک سطح سفت، می‌توانند محرک درد استخوان دنبالچه باشند. معمولاً این عوامل باعث درد دائمی دنبالچه نمی‌شوند، اما اگر التهاب و علائم کنترل نشوند، امکان دارد که درد، مزمن شود.
• تومور یا عفونت: در موارد نادر، درد دنبالچه ناشی از وجود یک تومور یا عفونت در ناحیه دنبالچه است که باعث فشار آمدن روی دنبالچه می‌شود.

---

تشخیص

پزشک، درد دنبالچه را با گرفتن تاریخچه کامل پزشکی بیمار و انجام یک معاینه فیزیکی تشخیص می‌دهد.
معمولاً از آزمایش‌های تشخیصی مانند گرفتن عکس رادیولوژی و ام‌آر‌آی نیز برای رد سایر علت‌هایی که می‌توانند عامل درد باشند استفاده می‌شود.

معاینه فیزیکی

معاینه فیزیکی کامل برای عارضه درمان درد استخوان دنبالچه شامل موارد زیر خواهد بود:

• معاینه لگن و مقعد برای بررسی وجود توده یا توموری که می‌تواند دلیل درد باشد
• لمس دنبالچه برای بررسی وجود حساسیت به لمس

معمولاً قابل توجه‌ترین یافته در معاینه، حساسیت به لمس موضعی است که با لمس دنبالچه مشخص می‌شود. اگر دنبالچه نسبت به لمس حساس نباشد، درد این ناحیه ناشی از مشکل ساختاری دیگری مانند فتق ديسك بين مهره‌اي لومبوساكرال یا بیماری تخریب کننده دیسک خواهد بود.

آزمایش‌های تشخیصی مورد نیاز عبارتند از:

• گرفتن عکس رادیولوژی از ساکروم و دنبالچه برای رد این احتمال بعید که یک شکستگی آشکار یا یک تومور بزرگ باعث بروز ناراحتی شده باشد.
• اسکن ام‌آرآی برای رد وجود عفونت یا تومور ستون فقرات به عنوان دلیل درد.
  از آنجا که اسکن استخوان و سی‌تی‌اسکن اطلاعات ناچیزی فراهم می‌کنند، به طور کلی از آن‌ها استفاده نمی‌شود. معمولاً نتیجه تمام آزمایش‌های تصویربرداری منفی است.

---

راه ها و روش های درمان

از بهترین راه ها و روش های درمان درد دنبالچه و رفع درد استخوان دنبالچه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

معمولاً، درمان‌های مورد استفاده برای درد دنبالچه موضعی و غیرتهاجمی هستند. عموماً، درمان‌هایی ابتدایی برای درد دنبالچه عبارتند از:

• تجویز داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDها). NSAIDهای معمول، مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و مهار کننده‌های COX-2، به کاهش التهاب اطراف دنبالچه که معمولاً علت بروز درد است کمک می‌کنند.
•  گذاشتن یخ یا کیسه سرد  روی ناحیه درد، روزی چند بار در طول چند روز اول شروع درد.
• گرم کردن یا گذاشتن یک کیسه داغ  روی ناحیه درد پس از چند روز اول.
• اجتناب از نشستن طولانی مدت یا وارد کردن هرگونه فشار به ناحیه درد، تا حد ممکن.
• استفاده از یک بالش برای جلوگیری از فشار آمدن به دنبالچه در هنگام نشستن. برای بعضی‌ها بالش‌های حلقه‌ای شکل  به خوبی جواب می‌دهند، اما برای بعضی دیگر این بالش‌ها مناسب نبوده و مانع فشار آمدن به دنبالچه آن‌ها نمی‌شوند. بسیاری از افراد بالش‌های فوم V شکل یا U شکل (که وسطشان خالی است تا دنبالچه با چیزی در تماس نباشد) را ترجیح می‌دهند. در کل، هر گونه بالش یا طرز نشستنی که مانع از فشار آمدن به دنبالچه می‌شود ایده‌آل است.

• اگر یبوست یا دفع مدفوع باعث بروز یا افزایش درد شد، به بیمار توصیه می‌شود که از نرم کننده‌های مدفوع استفاده کند و مصرف فیبر و آب را افزایش دهد.

سایر درمان‌های بدون جراحی

اگر درد دائمی یا شدید باشد، گزینه‌های درمانی غیر جراحی دیگری وجود دارد که عبارتند از:

    تزریق:

تزریق موضعی یک عامل بی‌حس کننده (لیدوکائین) و استروئید (برای کاهش التهاب) می‌تواند تا حدودی علائم این عارضه را تسکین دهد. البته، توصیه می‌شود که این تزریق با استفاده از فلوئوروسکوپ یا  دستگاه سونوگرافی به عنوان راهنما انجام شود. تسکین حاصل از این روش می‌تواند از یک هفته تا چند سال دوام داشته باشد. انجام این تزریق در سال نباید از سه بار بیشتر شود.

• درمان دستی یا جا انداختن دنبالچه: علائم برخی از بیماران از طریق درمان‌های دستی (مانند درمان های دستی متد MEIN  که توسط متخصصین طب فیزیکی انجام می شود و روش کایروپراکتیک ) تسکین می‌یابند.

• کشش: کشش ملایم رباط‌های متصل به دنبالچه می‌تواند مفید باشد. یک فیزیوتراپ، کایروپراکتور، متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی  یا سایر متخصصان حوزه بهداشت و درمان که در این زمینه آموزش دیده‌اند می‌توانند بیمار را در مورد حرکات کششی مناسب راهنمایی کنند.
• اولتراسوند: فیزیوتراپی با اولتراسوند نیز برای تسکین درد مفید است.

اگر پزشک پس از انجام معاینه، عکسبرداری رادیولوژی و ام‌آرآی به این نتیجه برسد که عفونت و تومور علل درد دنبالچه نیستند، در این صورت درمان غیرجراحی طولانی مدت برای تسکین درد و اصلاح فعالیت‌ها گزینه معقولی خواهد بود. 

پس از آنکه درد به حدی کاهش یافت که دیگر حرکت باعث درد بیش از اندازه نشود، انجام روزانه فعالیت‌های هوازی (ایروبیک) سبک مفید خواهد بود، چون افزایش جریان خون مواد مغذی بهبود دهنده را به ناحیه درد می‌رساند و باعث می‌شود قابلیت خوددرمانی طبیعی بدن فعال گردد. مزیت دیگر ورزش‌های هوازی آزادسازی اندورفین است، که همان فرآیند طبیعی تسکین درد در بدن می‌باشد.

---

عمل جراحی

برای افرادی که دچار درد مداومی هستند که با درمان غیرجراحی و اصلاح فعالیت‌ها کاهش نمی‌یابد یا به خوبی کنترل نمی‌شود، یکی از گزینه‌های درمانی برداشتن تمامی یا قسمتی از دنبالچه از طریق عمل جراحی است.جراحی زمانی توصیه می شود که بیمار به درمانهای اولیه پاسخ ندهد معمولا در بیش از 90 در صد موارد مشکل بیمار بدون جراحی حل می شود.

این عمل به ندرت انجام می‌شود، به طوری که حتی روش انجام آن در بسیاری از کتاب‌های آموزشی جراحی ستون فقرات وجود ندارد. اگر چه خود این عمل نسبتاً ساده‌ است، اما بهبودی بعد از انجام آن برای بیمار فرایندی طولانی و ناراحت کننده خواهد.