اعتمادآنلاین – در حالی که در سال ۷۳ تنها سه شبکه تلویزیونی فارسی‌زبان شامل شبکه‌های لس‌آنجلسی مشغول فعالیت بودند، در حال حاضر این تعداد به 160 شبکه فارسی‌زبان رسیده که از این تعداد ۱۳ شبکه فقط مخصوص پخش سریال و فیلم‌های سینمایی است.
روزنامه ابتکار با این مقدمه نوشت: اگرچه این شبکه‌ها در ابتدای فعالیت خود خطرساز نبودند و برنامه‌های جذابی نداشتند ولی به مرور با مطالعه روی خلا‌های برنامه‌سازی در داخل کشور نیروی خود را بر پوشش این حفره‌ها قرار دادند. رفته رفته بینندگان این شبکه‌ها زیادتر و جدیتر شدند. بیشترین آمار بینندگان را علاقه‌مندان به سریال‌های چند صد قسمتی تشکیل می‌دهند که با دنبال کردن مدام و پی در پی این برنامه‌ها کم کم تلویزیون داخلی را از لیست علاقه‌مندی‌های خود خط می‌زنند و به مخاطب ثابت این شبکه‌ها تبدیل می‌شوند. باید دید با گذشت بیش از ده سال از آغاز این موج و پیشرفت در برنامه‌سازی شبکه‌های داخلی میزان علاقه به این سریال‌ها کم شده است یا هنوز اثرگذاری برنامه‌ها و تاثیرپذیری بینندگان در سطح بالا و نگران‌کننده‌ای قرار دارد؟
موج موقتی است
احسان صفاپور، پژوهشگر رسانه درباره‌ی موج استقبال مخاطبان از سریال‌های شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای گفت: «عبارت موج یک اصطلاح رسانه‌ای است که باید دقیق به آن نگاه کرد. مثلاً وقتی ما می‌گوییم موج یک سریال شروع شد و مردم شروع کردن به تماشا کردن آن، خودمان داریم به آن بار معنایی می‌دهیم؛ یعنی آن سریال توانسته موجی را ایجاد کند که در یک بازه‌ی زمانی خاص تعداد زیادی مخاطب به خودش اختصاص دهد.» وی افزود: «اما این اتفاقات همیشه نمی‌افتد، در هیچ رسانه‌ای این‌طور نیست. مثلاً در سال‌های آخر دهه 70 که می‌گفتند زمان شکوفایی مطبوعات کاغذی در ایران بوده و مخاطب روزنامه‌های کاغذی در ایران در اوج خودش، حتی همان زمان هم همه‌ی روزنامه‌ها همیشه به چاپ دوم نمی‌رسیدند که به میزان فروش چهارصد پانصد هزار تا یک میلیون نسخه دست پیدا کنند.»
عدم راستی‌آزمایی شایعات
این روزنامه‌نگار با بیان این‌که این موج بستگی به یک سری عوامل دارد، ادامه داد: «نمی‌توانیم بگوییم آگاهی رسانه‌ای مردم کم یا زیاد شده. به نظرم این اصطلاح درستی نیست. بهتر است بگوییم سواد رسانه‌ای.» صفاپور خاطرنشان کرد:
« باید بگویم نه، متاسفانه سواد رسانه‌ای مردم هنوز بالا نرفته. به خصوص در حوزه‌ی خبر هنوز سواد رسانه‌ای مناسبی نداریم. به همین خاطر در شبکه‌های اجتماعی وقتی یک شایعه دست به دست می‌شود بدون راستی آزمایی آن را باور کرده و بازنشر می‌کنیم.»
کیفیت، عامل کلیدی جذب مخاطب
صفاپور با اشاره به کیفیت به عنوان یک عامل کلیدی در جذب مخاطب، اظهار کرد: «الان هم اگر مخاطبین برنامه‌های شبکه‌های فارسی‌زبان کم شده باشد، به خاطر کم شدن کیفیت برنامه‌هاست، همان‌طور که در شبکه‌های داخلی خودمان وقتی کیفیت یک برنامه کاهش پیدا می‌کند مخاطبان خودش را از دست می‌دهد.» وی یادآور شد: «خودمان شاهد این تغییر بوده‌ایم. مثلاً یک زمانی برنامه خندوانه با یک دکور کوچکتر با تعداد حاضران در استودیوی کمتر مخاطبان زیادتری داشت. با وجود امکانات بیشتر در فصل سوم میزان بینندگان این برنامه نسبت به فصل دوم ریزش کرد و حتی خود سازندگان این برنامه اعتراف کردند که برای فصل چهارم باید تغییرات اساسی به برنامه بدهند.»
تلگرام و اینستاگرام، رقبای جدید
این پژوهشگر حوزه‌ی رسانه در ادامه تاکید کرد: «بنابراین بخش عمده‌ی این زدگی یا کم شدن مخاطب برمی‌گردد به کیفیت. ضمن این‌که یک نکته را هم باید در نظر داشت که در یک سال گذشته در ایران موج اینستاگرام و تلگرام خیلی زیاد شده و به خاطر این‌که این رسانه‌ها تا حد زیادی خوراک ویدیوئی هم به مخاطبان خودشان می‌دهند، مردم حتی کمتر سراغ شبکه‌های اجتماعی دیگر می‌روند چه برسد به ماهواره‌ها. » او اضافه کرد: «این یک زنگ خطر برای شبکه‌های ماهواره‌ای است. همان‌طور که یک زمانی شبکه‌های تلویزیونی آمدند و جای مطبوعات کاغذی را گرفتند الان شبکه‌های پیام‌رسان تا حدود زیادی شبکه‌های اجتماعی و تلویزیون را تحت تاثیر قرار می‌دهند.» وی با اشاره به شبکه‌ی تلگرام ادامه داد: « در ایران به شکل خاص شبکه تلگرام موفق شده است تاثیر اجتماعی – سیاسی روی مردم بگذارد. در زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان این تاثیرگذاری فراگیر احساس شد.»
فست فودی شدن خوراک‌های ذهنی
صفاپور با تاکید بر تاثیر سلیقه‌ی مخاطب در دنبال کردن این برنامه‌ها بیان کرد: « به نظر می‌رسد تاثیر شبکه‌های پیام‌رسان که امکانات ویدئویی هم می‌دهند، بیشتر از سایر مدیاهاست. البته به سلیقه‌ی مخاطبان هم بستگی دارد.» وی افزود: «کلاً همان‌طور که مردم الان حوصله‌ی خواندن رمان‌های بلند را ندارند یا این‌که خیلی دلشان نمی‌خواهد مقالات طولانی را در مطبوعات بخوانند، همان‌طور هم شاید تا دلشان نمی‌خواهد حدود زیادی برنامه‌های مطول را در تلویزیون ببینند. بیشتر دلشان می‌خواهد همه‌چیز را کپسولی استفاده کنند. به همین خاطر تکست‌های کوتاه، پیام‌های کوتاه و ویدئوهای کوتاه در این شبکه‌های پیام‌رسان یا شبکه‌های اجتماعی راضی‌شان می‌کند. به خصوص رسانه‌ای که امکانات تصویری دارند مثل اینستاگرام توانسته‌اند جای شبکه‌های ماهواره‌ای را بگیرند.»
آب در هاون کوبیدن
صفاپور در پایان با اشاره به فعالیت‌های جدید شبکه‌های فارسی زبان در زمینه‌ی سریال‌سازی گفت: «در بحث شبکه‌های اینترتینمنت یکی از شبکه‌هایی که فعالیت زیادی دارد در تولید سریال با بازیگران ایرانی، تولید سریال‌های بی‌کیفیت ایرانی در مقایسه با سریال‌های داخلی سطح بسیار نازلی دارند. کیفیت این سریال‌ها خیلی پائین است و مخاطب پس زده می‌شود.»