استماع شهود در تجدید نظر

ممکنه پرونده ای داشته باشی که رفته مرحله تجدید نظر و ته دلت می خوای دوباره شهودت حرف بزنن یا شاید شهود جدیدی پیدا کردی. اصلاً میشه توی این مرحله شهود رو شنید؟ این سوال خیلی از کساییه که تو دادگاه ها درگیرن. جوابش اینه که بله، ممکنه، ولی شرایط و قانون های خاص خودش رو داره که اینجا کامل برات توضیح میدم تا قشنگ دستت بیاد.

توی نظام حقوقی کشورمون، شهادت شهود همیشه یه جایگاه خاص و مهم داشته، خصوصاً وقتی پای کشف حقیقت تو پرونده ها وسط میاد. فرقی نمیکنه دعوای حقوقی باشه یا کیفری، گواه یا شاهد میتونه گره گشای خیلی از ابهامات پرونده باشه. حالا فرض کن پرونده ای داری که حکمش صادر شده و رفته مرحله تجدید نظر. خیلی ها فکر میکنن دیگه راهی برای آوردن شاهد یا دوباره شنیدن حرفای شهود نیست، ولی این فکر همیشه درست نیست.

هدف از این نوشته اینه که همه ابهاماتی که درباره استماع شهود در تجدید نظر وجود داره رو برطرف کنیم. میخوایم ببینیم تحت چه شرایطی دادگاه تجدید نظر میتونه حرفای شاهد رو بشنوه، چه شهود جدیدی باشن و چه اونایی که تو مرحله اول (بدوی) حرفاشون شنیده نشده. قرار نیست اینجا فقط قانون خشک و خالی رو بگیم؛ سعی می کنیم با یه لحن خودمونی و کاربردی، طوری موضوع رو باز کنیم که هم وکیل ها و حقوقدان ها بتونن استفاده کنن، هم شما که شاید الان درگیر یه پرونده قضایی هستید و این سوال تو ذهنتونه.

شهادت شهود: شاه کلید کشف حقیقت در دادگاه

شهادت یعنی چی؟ یعنی اینکه یه نفر، هر چیزی رو که با چشم خودش دیده یا با گوش خودش شنیده یا حتی خودش حس کرده، بیاد و جلوی قاضی تعریف کنه. این تعریف، توی خیلی از پرونده ها میتونه به قاضی کمک کنه تا واقعیت ماجرا رو بفهمه و به قول معروف، پرده از راز ماجرا برداره. ارزش اثباتی شهادت خیلی بالاست، چون گاهی اوقات تنها راهی که میشه واقعیت رو فهمید، همین حرفای شاهده.

توی هر دادرسی، چه حقوقی و چه کیفری، هدف اصلی اینه که قاضی بتونه به واقعیت برسه و حق رو به حقدار بده. برای همین، قانونگذار این اختیار رو به قاضی داده که اگه برای کشف حقیقت لازم دید، خودش دست به کار بشه و هر تحقیقی رو که لازمه انجام بده. این اختیار، توی ماده 199 آیین دادرسی مدنی خیلی روشن اومده و میگه: در کلیه امور حقوقی، دادگاه علاوه بر رسیدگی به دلایل مورد استناد طرفین دعوی، هر گونه تحقیق یا اقدامی که برای کشف حقیقت لازم باشد، انجام خواهد داد. این ماده خیلی مهمه چون دست قاضی رو برای رسیدگی عمیق تر و رسیدن به عدالت باز میذاره.

معمولاً شنیدن حرفای شهود و گواهان توی مرحله اول رسیدگی، یعنی دادگاه بدوی انجام میشه. اونجا قاضی قرار استماع شهادت شهود رو صادر میکنه و از دو طرف دعوا میخواد که شاهدهاشون رو برای ادای شهادت حاضر کنن. این یه مرحله خیلی حساسه که همه باید حواسشون باشه تا حق و حقوق کسی ضایع نشه.

محدودیت های ارائه دلیل در تجدید نظر: دلیل جدید یا ادعای جدید؟

حالا رسیدیم به قسمت اصلی بحثمون که پیچیدگی های خودش رو داره. توی مرحله تجدید نظر، قانون یه سری محدودیت هایی برای ارائه دلایل جدید گذاشته. مثلاً ماده 362 قانون آیین دادرسی مدنی خیلی واضح میگه که: در مرحله تجدید نظر، ادعای جدید مسموع نیست. یعنی نمیشه یه ادعای جدید رو مطرح کرد که قبلاً تو مرحله بدوی درباره ش حرفی نزده بودی یا اصلاً موضوع پرونده نبوده. این موضوع برای خیلی ها سوءتفاهم ایجاد میکنه که پس دیگه نمیشه تو تجدید نظر هیچ دلیل جدیدی آورد، حتی شاهد جدید.

تمایز حیاتی: دلیل جدید در مقابل ادعای جدید

اینجاست که یه نکته خیلی ظریف و مهم حقوقی پیش میاد: فرق بین دلیل جدید و ادعای جدید. خیلی ها این دو تا رو با هم قاطی میکنن، در حالی که کاملاً با هم فرق دارن. اگه یادت باشه، گفتیم که ادعای جدید توی تجدید نظر قبول نیست؛ یعنی نمیتونی یه خواسته یا اتهام کاملاً جدید مطرح کنی. مثلاً اگه تو بدوی درباره طلبکاری شکایت کردی، تو تجدید نظر نمیتونی بگی نه، من دعوای تخلیه دارم.

اما دلیل جدید داستانش فرق میکنه. دلیل جدید، مثل معرفی یه شاهد که قبلاً حرفش زده نشده یا ارائه یه سند که قبلاً به دادگاه نداده بودی، به هیچ وجه ادعای جدید محسوب نمیشه. این دلیل جدید، میاد تا همون ادعایی رو که از اول مطرح کردی، محکم تر کنه یا ابهاماتش رو برطرف کنه. در واقع، هدفش تقویت موضع شما در همون دعوای اولیه است. پس اگر یه شاهد جدید داری که میتونه به روشن شدن پرونده کمک کنه، این یه دلیل جدیده، نه یه ادعای جدید.

باید حسابی حواست باشه که قانون بین ادعای جدید و دلیل جدید تو مرحله تجدید نظر حسابی فرق گذاشته. ادعای جدید ممنوعه، ولی آوردن دلیل جدید برای روشن تر شدن حقیقت، اگه لازم باشه، میتونه پذیرفته بشه.

پس با این حساب، اگه شما توی پرونده ای که رفته تجدید نظر، فکر میکنید شاهدی هست که میتونه به کشف حقیقت کمک کنه و حرفاش تو مرحله بدوی شنیده نشده یا اصلاً معرفی نشده، نگران نباشید. این امکان وجود داره که دادگاه تجدید نظر به حرفای اون شاهد گوش کنه، به شرطی که شرایطش فراهم باشه و از نظر دادگاه، شنیدن حرفای این شاهد برای رسیدن به عدالت ضروری تشخیص داده بشه.

استماع شهود در مرحله تجدید نظر: شرایط و رویه قضایی

حالا که فهمیدیم آوردن دلیل جدید، مثل شهادت شهود جدید، توی مرحله تجدید نظر ممنوع نیست، بریم سراغ اینکه ببینیم اصلاً تحت چه شرایطی و با چه روندی میشه این کار رو انجام داد. این موضوع سه حالت اصلی داره که هر کدوم رو جداگانه بررسی می کنیم.

۱. عدم استماع شهود در مرحله بدوی و تکلیف دادگاه تجدید نظر

فرض کن توی دادگاه بدوی، شما شاهد معرفی کردی، ولی دادگاه به هر دلیلی حرفای اونا رو نشنیده. یا مثلاً اصلاً به این موضوع توجهی نشده و پرونده با همون مدارک ناقص، رأی گرفته. حالا پرونده اومده به دادگاه تجدید نظر. تکلیف چیه؟ آیا دادگاه تجدید نظر باید حرفای این شهود رو بشنوه؟

قانونگذار توی ماده 199 آیین دادرسی مدنی که قبل تر هم گفتیم، این اختیار رو به دادگاه داده که برای کشف حقیقت هر اقدام لازم رو انجام بده. این اختیار شامل حال دادگاه تجدید نظر هم میشه. یعنی اگه دادگاه تجدید نظر ببینه که بدون شنیدن حرفای اون شهود، نمیتونه به حقیقت ماجرا برسه و رأی درستی بده، میتونه خودش قرار استماع شهادت شهود رو صادر کنه و رأساً از گواهان استماع شهادت کنه. این موضوع توی نشست های قضایی هم بارها تایید شده. مثلاً توی یه نظریه ای که در استان چهار محال و بختیاری مطرح شده بود، هیئت عالی حقوقی تایید کرده که در صورت تشخیص دادگاه تجدید نظر، این دادگاه باید شهادت شهود رو استماع کنه.

پس اگه شما شاهدی داشتی که در مرحله بدوی حرفش شنیده نشده، توی لایحه تجدید نظرخواهی یا حتی شفاهی توی جلسه دادگاه تجدید نظر میتونی این موضوع رو مطرح کنی و از دادگاه بخوای که شهودت رو استماع کنه. تشخیص نهایی با قاضیه، ولی اگه واقعاً حرفای اون شهود مهم باشه و به کشف حقیقت کمک کنه، معمولاً دادگاه کوتاهی نمیکنه.

۲. معرفی شهود جدید در مرحله تجدید نظر

حالا حالت دوم: اصلاً شما توی مرحله بدوی هیچ شاهدی معرفی نکرده بودی، یا مثلاً بعد از رأی بدوی، یه شاهد جدید پیدا کردی که میتونه به پرونده ت کمک کنه. آیا میشه این شهود جدید رو توی مرحله تجدید نظر معرفی کرد؟

اینجا هم باز برمیگردیم به همون ماده ۱۹۹ و اصل کشف حقیقت. نظریه شماره 7/1400/1033 مورخ 1400/09/08 اداره کل حقوقی قوه قضاییه دقیقا به همین موضوع پرداخته و یه راهنمایی خیلی روشن به ما میده. این نظریه میگه که به طور معمول، دادن دلیل جدید بعد از موعدهای قانونی پذیرفته نیست. اما یه اما خیلی بزرگ داره:

اداره کل حقوقی قوه قضاییه تاکید کرده که اگر دلایل جدید (مثل شهود جدید) برای کشف حقیقت ضروری تشخیص داده بشه، دادگاه (چه بدوی و چه تجدید نظر) میتونه اونها رو استماع کنه. این کار، بر اساس ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی، جزو وظایف دادگاه برای رسیدگی عادلانه است.

پس اگه دادگاه تجدید نظر احساس کنه که برای رسیدن به یه نتیجه درست و عادلانه، لازمه حرفای این شهود جدید رو بشنوه، میتونه این کار رو انجام بده. البته اینجا یه نکته دیگه هم هست که باید خیلی بهش توجه کنیم: رعایت اصل تناظر. اصل تناظر یعنی اینکه هر دو طرف دعوا باید فرصت کافی برای دفاع از خودشون داشته باشن و از ادله طرف مقابل باخبر بشن.

یعنی اگه شما شاهد جدید معرفی کردی، دادگاه باید مطمئن بشه که طرف مقابل هم از این موضوع خبر داره و فرصت کافی برای دفاع یا حتی آوردن شهود مقابل رو داره. اگه طرف مقابل تو جلسه حاضر باشه و بگه که آمادگی دفاع داره، که هیچ. ولی اگه حاضر نباشه یا بگه آماده نیست، دادگاه باید جلسه رو تجدید کنه تا طرف مقابل هم بتونه دفاع کنه و این حق ازش گرفته نشه. پس به این میگن رعایت حق دفاع که خیلی هم مهمه.

۳. نحوه درخواست استماع شهود در مرحله تجدید نظر

خب، حالا که فهمیدیم کی میشه شهود رو تو تجدید نظر شنید، چطور باید این درخواست رو مطرح کنیم؟ چند تا راه وجود داره:

در دادخواست تجدید نظر: بهترین و رسمی ترین راه اینه که همون اول، توی دادخواستی که برای تجدید نظر میدی، بنویسی که شهود جدید داری یا میخوای شهود قبلی دوباره حرف بزنن و اسامی اونا رو هم ذکر کنی.
در لایحه دفاعیه: اگه تو دادخواست این کارو نکردی، میتونی توی لایحه ای که برای دفاع از خودت به دادگاه تجدید نظر میدی، این درخواست رو مطرح کنی و اسامی شهودت رو هم بنویسی.
درخواست شفاهی در جلسه دادرسی: حتی اگه توی دادخواست یا لایحه هم این موضوع رو مطرح نکرده باشی، میتونی توی خود جلسه دادگاه تجدید نظر، این درخواست رو شفاهی به قاضی بگی. البته این روش کمتر توصیه میشه و بهتره که از راه های کتبی استفاده کنی تا درخواستت ثبت بشه و فراموش نشه.

خلاصه که راه برای استماع شهادت شهود در مرحله تجدید نظر همیشه بازه، فقط باید بدونی چطور باید حرکت کنی و از حقوق خودت آگاه باشی.

نکات عملی و چالش های استماع شهود در تجدید نظر

حالا که حسابی با قوانین و رویه های استماع شهود در تجدید نظر آشنا شدیم، بد نیست به چندتا نکته عملی و چالش هایی که ممکنه تو این مسیر باهاش روبرو بشیم هم اشاره کنیم. دونستن اینا بهت کمک میکنه با چشم بازتری وارد این مرحله بشی.

نقش قاضی دادگاه تجدید نظر در تشخیص ضرورت استماع

یکی از مهمترین چیزایی که باید بدونی، اینه که حرف آخر رو برای شنیدن یا نشنیدن شهود، قاضی دادگاه تجدید نظر میزنه. ماده ۱۹۹ آیین دادرسی مدنی که بهش اشاره کردیم، دست قاضی رو باز گذاشته تا هرگونه تحقیق یا اقدامی رو که برای کشف حقیقت لازم میدونه، انجام بده. این یعنی قاضی باید خودش تشخیص بده که آیا واقعاً حرفای این شهود میتونه گره ای از پرونده باز کنه و به عدالت کمک کنه یا نه. ممکنه قاضی با خوندن پرونده و سایر مدارک، به این نتیجه برسه که شهادت شهود جدید ضرورتی نداره و حقیقت تا حد زیادی برای او روشن شده. پس اینکه درخواست بدی کافی نیست، باید اهمیت و ضرورت حرفای شهودت رو به قاضی هم نشون بدی.

آمادگی شهود و حضور به موقع

اگه دادگاه با درخواست شما برای استماع شهود موافقت کرد، تازه اول کاره. باید حواست باشه که شهودت آماده باشن و سر وقت تو دادگاه حاضر بشن. نبودن شاهد تو جلسه دادگاه میتونه دردسرهای خودش رو داشته باشه. مثلاً ممکنه قاضی از دست شما عصبانی بشه و دیگه فرصت دوباره ای برای آوردن شاهد بهت نده، یا اصلاً پرونده رو بدون شنیدن حرفای اونا مختومه کنه. پس اگه قراره شاهدی حرف بزنه، از قبل باهاش هماهنگ باش و از آمادگیش مطمئن شو.

چالش های تغییر شهادت یا عدم حضور

یکی دیگه از چالش ها اینه که ممکنه شاهدی که تو مرحله بدوی حرف زده، حالا تو تجدید نظر حرفاش رو عوض کنه یا چیزای دیگه ای بگه که با حرفای قبلیش فرق داره. این میتونه قاضی رو به شک بندازه و حتی کل اعتبار شهادت رو زیر سوال ببره. یا اینکه کلاً شاهدی که باید بیاد، به هر دلیلی نیاد. این مشکلات میتونه فرآیند دادرسی رو طولانی تر و پیچیده تر کنه.

آیا استماع شهود در تجدید نظر به معنای نقض حتمی رأی بدوی است؟

یه سوال مهم دیگه اینه که اگه دادگاه تجدید نظر تصمیم گرفت شهود رو استماع کنه، آیا این یعنی حتماً رأی دادگاه بدوی نقض میشه؟ نه، لزوماً اینطور نیست. قاضی ممکنه حرفای شهود رو بشنوه، ولی با توجه به بقیه مدارک و شواهد پرونده، باز هم به همون نتیجه ای برسه که دادگاه بدوی رسیده بود. شنیدن شهادت شهود در تجدید نظر فقط یه فرصت اضافه برای کشف حقیقت و اطمینان از عدالت پرونده است، نه یه تضمین برای نقض رأی قبلی. پس انتظار قطعی نداشته باش که حتماً نتیجه به نفع تو عوض بشه.

رویکرد متفاوت در دعاوی حقوقی و کیفری: یه نگاه مختصر

تا اینجا بیشتر صحبت ما روی دعاوی حقوقی بود و با قانون آیین دادرسی مدنی کار داشتیم. اما بد نیست یه اشاره کوچولو هم به دعاوی کیفری بکنیم. اصولاً توی پرونده های کیفری، یعنی اونایی که پای جرم و مجازات وسطه، اهمیت شهادت شهود حتی از حقوقی هم بیشتره، چون بحث جون و آبروی آدم هاست. برای همین، قانونگذار تو امور کیفری سختگیری بیشتری برای پذیرش شهادت و شرایطش داره.

توی آیین دادرسی کیفری هم هدف اصلی، کشف حقیقت و رسیدن به عدالت مطلقه. ماده ۱۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری میگه که گواهی باید با شرایط شرعی و قانونی باشد. البته این مبحث خیلی مفصله و خودش یه دنیای جداس. ولی در کل، رویکرد کلی برای استماع شهود در تجدید نظر تو امور کیفری هم شبیه به حقوقیه: اگه دادگاه تجدید نظر برای کشف حقیقت لازم بدونه، میتونه شهود رو استماع کنه، حتی اگه تو مرحله بدوی این اتفاق نیفتاده باشه یا شهود جدیدی مطرح بشن. اما همیشه باید حواسش به رعایت قوانین شرعی و شرایط قانونی شهادت باشه.

پس درسته که اینجا خیلی وارد جزئیات کیفری نشدیم، ولی بدون که اصل کلی، یعنی اختیار قاضی برای کشف حقیقت و نقش مهم شهادت شهود، توی هر دو نوع پرونده حقوقی و کیفری، تا حد زیادی شبیه به همه. فقط تو امور کیفری، به خاطر حساسیت بالاتر، ممکنه سختگیری ها و دقت بیشتری به خرج داده بشه.

جمع بندی و توصیه های حقوقی

خب، رسیدیم به انتهای بحث شیرین استماع شهود در تجدید نظر. دیدیم که این موضوع با اینکه تو نگاه اول ممکنه پیچیده به نظر برسه، اما اگه با ریزه کاری های قانون و رویه های قضایی آشنا باشی، میتونی ازش به نفع پرونده ت استفاده کنی. یادت باشه که هدف اصلی دادگاه، رسیدن به حقیقت و برقراری عدالته و شهادت شهود، اگه درست و به موقع ارائه بشه، میتونه یه ابزار قدرتمند تو این مسیر باشه.

مهمترین چیزایی که باید از این مقاله تو ذهنت بمونه ایناست:

اگه پرونده ت رفته مرحله تجدید نظر، هنوز هم میشه شهود رو استماع کرد یا شهود جدید معرفی کرد. اینطور نیست که همه راه ها بسته باشن.
کلید اصلی اینجا، کشف حقیقت هست که توی ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی بهش اشاره شده. یعنی اگه قاضی دادگاه تجدید نظر احساس کنه که برای رسیدن به حقیقت لازمه حرفای شهود رو بشنوه، این کارو انجام میده.
یادت باشه که دلیل جدید (مثل شهود جدید) با ادعای جدید کاملاً فرق میکنه. ادعای جدید توی تجدید نظر ممنوعه، اما دلیل جدید اگه برای کشف حقیقت لازم باشه، میتونه پذیرفته بشه.
نظریه مهم شماره 7/1400/1033 اداره کل حقوقی قوه قضاییه هم همین نکته رو تایید میکنه و دست دادگاه رو برای استماع شهود جدید در تجدید نظر باز میذاره.
حتماً باید اصل تناظر رعایت بشه؛ یعنی طرف مقابل هم فرصت کافی برای دفاع در برابر شهود جدید رو داشته باشه.
بهترین راه برای درخواست استماع شهود، ذکر اونها توی دادخواست تجدید نظر یا لایحه دفاعیه است.
و در آخر، اگه دادگاه شهود رو استماع کرد، این لزوماً به معنی نقض رأی بدوی نیست، فقط یه راه برای رسیدن به عدالت دقیق تره.

در نهایت، همیشه یادت باشه که پرونده های حقوقی و قضایی، ریزه کاری های زیادی دارن و بهتره هیچ وقت بدون مشورت با یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص قدم برنداری. اونا با دانش و تجربه شون میتونن بهترین راهنمایی رو بهت بکنن و کمکت کنن تا حقوق تو به بهترین شکل ممکن حفظ بشه. پس اگر درگیر چنین پرونده ای هستی، کمر همت رو ببند و حتماً از یه حقوقدان کاربلد کمک بگیر تا گنج حقیقت رو پیدا کنی.