آیا بعد از طلاق نفقه به زن تعلق میگیرد

اینکه آیا بعد از طلاق به زن نفقه تعلق می گیرد، سوالی پرتکرار و مهم است و جوابش همیشه یک نه قاطع نیست. در بعضی از حالت ها و شرایط خاص، زن بعد از طلاق هم مستحق دریافت نفقه از همسر سابقش است که کمتر کسی از آن ها خبر دارد. در این مقاله می خواهیم حسابی این موضوع را موشکافی کنیم تا هیچ ابهامی برایتان باقی نماند.

وقتی اسم طلاق می آید، ذهن خیلی ها به سمت قطع کامل هرگونه ارتباط و مسئولیت مالی می رود. اما خب، قانون و شرع برای برخی موارد، ملاحظات ویژه ای دارند تا زنان در دوران گذار بعد از جدایی، دچار مشکل نشوند. این حق و حقوق مالی فراتر از مهریه است و به جنبه های دیگری از زندگی مشترک و پس از آن می پردازد. بیایید با هم ببینیم این شرایط خاص کدامند و دقیقاً چه حقوقی به زن تعلق می گیرد.

نفقه چیست و اصلاً چرا مهم است؟

قبل از اینکه وارد بحث نفقه بعد از طلاق شویم، بیایید اول ببینیم اصلاً نفقه چیست و چرا اینقدر اهمیت دارد. نفقه به زبان ساده، یعنی تأمین تمام نیازهای اساسی و متعارف زن در طول زندگی مشترک. این فقط شامل خوراک و پوشاک نیست، بلکه طیف وسیعی از نیازها را در بر می گیرد.

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه زن عبارت است از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، خوراک، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم، در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. یعنی چی؟ یعنی مرد موظف است خانه ای در شأن همسرش فراهم کند، لباس مناسب برای او تهیه کند، هزینه های خورد و خوراک و درمانی اش را بپردازد و حتی اگر زن به خاطر شرایط جسمی یا عرف جامعه به خادم نیاز داشت، آن را هم تأمین کند. مهم این است که این نیازها متعارف و متناسب با وضعیت زن باشند، نه صرفاً نیازهای حداقلی.

نکته جالب اینجاست که معیار تعیین میزان نفقه، به وضعیت مالی مرد خیلی وابسته نیست، بلکه بیشتر به شأن و موقعیت اجتماعی زن، عرف جامعه و نیازهای متعارف او بستگی دارد. یعنی حتی اگر مرد خیلی پولدار نباشد، باز هم باید نیازهای متعارف زن را تأمین کند. البته در بحث مجازات کیفری عدم پرداخت نفقه، وضعیت مالی مرد اهمیت پیدا می کند که جلوتر به آن می پردازیم.

مسئولیت پرداخت نفقه قبل از طلاق چیست؟

تا وقتی که زن و مرد در دوران زناشویی هستند و زیر یک سقف زندگی می کنند، مسئولیت پرداخت نفقه با مرد است. این موضوع در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی هم به صراحت آمده است. اما یک شرط خیلی مهم دارد: زن باید تمکین کند.

حالا تمکین یعنی چی؟ تمکین به دو بخش تقسیم می شود: تمکین عام و تمکین خاص. تمکین عام یعنی زن به وظایف کلی خود در قبال شوهر و زندگی مشترک عمل کند؛ مثلاً در منزل مشترک سکونت کند و از مرد بدون دلیل موجه اطاعت کند. تمکین خاص هم یعنی در روابط زناشویی از شوهرش تبعیت کند. اگر زن بدون دلیل موجه از این وظایف سر باز بزند، به او ناشزه می گویند. وقتی زن ناشزه شود، حق دریافت نفقه از او سلب می شود. یعنی مرد دیگر موظف به پرداخت نفقه او نیست. پس تا اینجا متوجه شدیم که قبل از طلاق، اگر زن تمکین می کرد، نفقه حق مسلم او بوده است.

بعد از طلاق هم نفقه داریم؟ بررسی حالت های مختلف

خب، می رسیم به سوال اصلی مقاله: آیا بعد از طلاق نفقه به زن تعلق می گیرد؟ همانطور که گفتیم، قاعده کلی این است که به محض جاری شدن صیغه طلاق و اتمام رابطه زوجیت، مرد دیگر وظیفه ای برای پرداخت نفقه به همسر سابقش ندارد. یعنی در اکثر طلاق ها، بعد از جدایی دیگر خبری از نفقه نیست.

اما همیشه استثناهایی وجود دارد و قانونگذار در این زمینه هم مواردی را پیش بینی کرده که زن همچنان می تواند نفقه بگیرد. این موارد واقعاً مهم هستند و شناختشان می تواند حقوق شما را حفظ کند.

نفقه در طلاق رجعی: وقتی هنوز امیدی هست!

یکی از مهمترین و رایج ترین مواردی که بعد از طلاق هم نفقه به زن تعلق می گیرد، در طلاق رجعی است. شاید بپرسید طلاق رجعی یعنی چی؟ طلاق رجعی به طلاقی گفته می شود که در طول مدت عده، مرد حق دارد بدون نیاز به عقد جدید، دوباره به زندگی با همسرش برگردد و رابطه زوجیت را از سر بگیرد. مدت عده طلاق رجعی معمولاً سه طُهر (سه دوره پاکی از عادت ماهانه) یا حدود سه ماه است.

طبق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی، در طلاق رجعی، مرد موظف است در تمام مدت عده به زن نفقه کامل پرداخت کند. این نفقه، درست مثل دوران زناشویی، شامل مسکن، خوراک، پوشاک و تمام نیازهای متعارف زن است. حتی در این مدت، زن حق دارد در منزل مشترک با شوهرش سکونت کند، مگر اینکه ماندن در آنجا برای زن مضر باشد. البته شرط اصلی این است که زن در زمان طلاق، ناشزه نباشد؛ یعنی قبل از طلاق، تمکین می کرده است.

هدف از این قانون در طلاق رجعی، این است که هم فرصتی برای پشیمانی و بازگشت به زندگی مشترک وجود داشته باشد و هم زن در این دوران بلاتکلیفی، از نظر مالی دچار سختی نشود.

نفقه زن باردار بعد از طلاق: فرقی نمی کنه چه نوع طلاقی!

تصور کنید زنی در زمان طلاق، باردار است. آیا باز هم نفقه به او تعلق می گیرد؟ جوابش یک بله محکم است! این یکی از مهمترین استثنائات است و نوع طلاق (رجعی، بائن، توافقی) هیچ تأثیری در آن ندارد. طبق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی، اگر زن در زمان طلاق باردار باشد، مرد موظف است تا زمان وضع حمل (یعنی به دنیا آمدن فرزند)، نفقه او را بپردازد.

این نفقه برای تأمین نیازهای خود زن باردار است، نه فقط فرزندش. بعد از تولد فرزند، دیگر نفقه به زن تعلق نمی گیرد، اما مرد همچنان موظف است نفقه فرزندش را بپردازد. پس حواستان باشد، نفقه زن باردار با نفقه فرزند بعد از تولد، دو چیز جداگانه هستند.

نفقه گذشته (معوقه): حق و حقوقی که مال گذشته است!

شاید زنی در دوران زندگی مشترک، با اینکه تمکین می کرده، نفقه خودش را از مرد دریافت نکرده باشد. حالا که طلاق گرفته اند، آیا می تواند این نفقه نپرداخته را مطالبه کند؟ بله، کاملاً! به این نوع نفقه، نفقه گذشته یا معوقه می گویند. حتی بعد از طلاق هم زن می تواند برای مطالبه نفقه ایام زوجیت که پرداخت نشده، اقدام کند.

برای این کار، زن باید بتواند ثابت کند که در آن زمان تمکین می کرده و نفقه را هم دریافت نکرده است. معمولاً دادگاه ها با بررسی مدارک و شواهد و همچنین درخواست کارشناسی، میزان این نفقه را تعیین می کنند و مرد را ملزم به پرداخت آن می کنند.

نفقه در انواع طلاق های خاص و شرایط پیچیده تر

حالا که با کلیات آشنا شدیم، بیایید کمی هم درباره نفقه در انواع خاص طلاق و شرایط پیچیده تر حرف بزنیم. هر نوع طلاقی قواعد خاص خودش را دارد که روی بحث نفقه هم تأثیر می گذارد.

تکلیف نفقه در طلاق توافقی: ببخشیم یا ندهیم؟

طلاق توافقی، همانطور که از اسمش پیداست، بر اساس توافق زن و مرد انجام می شود. در این نوع طلاق، زوجین بر سر تمام مسائل مالی و غیرمالی از جمله مهریه، نفقه، اجرت المثل، حضانت فرزندان و ملاقات آن ها، با هم به توافق می رسند و این توافق در دادنامه طلاق ثبت می شود. در مورد نفقه، چند حالت پیش می آید:

1. توافق بر پرداخت نفقه: زن و مرد می توانند توافق کنند که مرد بعد از طلاق، برای مدت مشخصی یا به مبلغ مشخصی، نفقه به زن بپردازد.
2. بخشش نفقه حال: معمولاً زن برای اینکه مرد را راضی به طلاق توافقی کند و فرآیند جدایی راحت تر پیش برود، از حق نفقه حال (یعنی نفقه بعد از طلاق) چشم پوشی می کند. در این صورت، دیگر نمی تواند نفقه بعد از طلاق را مطالبه کند.
3. بخشش نفقه معوقه: گاهی زن حتی نفقه معوقه (نفقه گذشته که مرد پرداخت نکرده) را هم می بخشد.

اینکه زن چه حقوقی را می بخشد و چه حقوقی را نه، کاملاً به توافق طرفین بستگی دارد. اما یک توصیه خیلی مهم این است که قبل از هرگونه توافق و بخشش حقوق، حتماً با یک وکیل خانواده مشورت کنید. چون ممکن است در لحظه تصمیم اشتباهی بگیرید که بعداً پشیمانی به بار بیاورد.

اگه زن خودش درخواست طلاق بده، باز هم نفقه می گیره؟

این هم یک سوال پرتکرار است. وقتی زن خودش با دلیل موجهی (مثل عسر و حرج) درخواست طلاق می دهد، معمولاً طلاق از نوع خلع یا مبارات است که هر دو از انواع طلاق بائن محسوب می شوند. در طلاق بائن، مرد حق رجوع به زن در دوران عده را ندارد و بنابراین، به زن نفقه جاری (یعنی نفقه بعد از طلاق) تعلق نمی گیرد.

پس اگر زن درخواست طلاق کند و طلاق از نوع بائن باشد (که غالباً همینطور است)، نمی تواند نفقه بعد از طلاق را مطالبه کند. اما این نکته خیلی مهم است: این موضوع با نفقه معوقه (گذشته) فرق می کند! اگر زن در دوران زناشویی (قبل از درخواست طلاق) تمکین می کرده و مرد نفقه او را پرداخت نکرده است، زن حتی بعد از درخواست طلاق خودش هم می تواند برای مطالبه نفقه معوقه اقدام کند. پس حواستان باشد که بین نفقه جاری و نفقه معوقه تفاوت قائل شوید.

نفقه دوران عقد و جدایی: داستان تمکین در خانه پدری!

یکی دیگر از ابهامات، نفقه دوران عقد است. خیلی ها فکر می کنند تا وقتی زن و مرد عروسی نکرده اند و زیر یک سقف نرفته اند، نفقه به زن تعلق نمی گیرد. اما این تصور اشتباه است! به محض جاری شدن صیغه عقد دائم، اگر زن تمکین کند (حتی اگر در خانه پدری اش باشد و عروسی نکرده باشند)، نفقه به او تعلق می گیرد. تمکین در اینجا به معنای آمادگی برای شروع زندگی مشترک و انجام وظایف زناشویی است.

پس اگر دوران عقد طولانی شده و مرد نفقه زن را در این مدت پرداخت نکرده، زن می تواند در زمان جدایی (چه با طلاق و چه با فسخ نکاح) برای مطالبه نفقه معوقه دوران عقد اقدام کند. این موضوع هم حق قانونی زن است و نباید از آن غافل شد.

وقتی نفقه پرداخت نشه: چه کار باید کرد؟

خب، تا اینجا درباره حق نفقه و شرایط آن صحبت کردیم. حالا اگر مردی وظیفه پرداخت نفقه را بر عهده داشت، اما از انجام آن سر باز زد، چه اتفاقی می افتد؟ قانون برای این موضوع، ضمانت اجراهای مختلفی را پیش بینی کرده است.

مجازات قانونی (کیفری) عدم پرداخت نفقه

عدم پرداخت نفقه جرم است! بله، درست شنیدید. بر اساس ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد، یا از تأدیه نفقه، سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود.

حبس تعزیری درجه شش معمولاً بین شش ماه تا دو سال حبس است. البته برای اعمال این مجازات، چند شرط وجود دارد: اول اینکه مرد باید استطاعت مالی (توانایی پرداخت) داشته باشد. دوم اینکه زن باید تمکین کرده باشد. اگر مرد واقعاً توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد، دادگاه او را به مجازات حبس محکوم نمی کند، هرچند که همچنان بدهکار نفقه است و زن می تواند از راه های حقوقی نفقه خود را مطالبه کند.

روش حقوقی مطالبه نفقه

جدا از جنبه کیفری، زن می تواند از طریق حقوقی هم نفقه خود را مطالبه کند. مراحل آن معمولاً به این صورت است:

1. ارائه دادخواست: زن باید یک دادخواست مطالبه نفقه را به دادگاه خانواده ارائه دهد.
2. تعیین میزان نفقه: دادگاه معمولاً کارشناس رسمی دادگستری را برای تعیین میزان نفقه (بر اساس شأن زن و عرف) معرفی می کند.
3. صدور رأی و الزام مرد به پرداخت: بعد از تعیین میزان نفقه، دادگاه مرد را ملزم به پرداخت آن می کند.
4. اجرای حکم: اگر مرد از پرداخت امتناع کرد، زن می تواند از طریق اجرای احکام، اقدام به توقیف اموال مرد و دریافت نفقه کند.

یک نکته مهم دیگر این است که اگر مرد برای مدت مشخصی از پرداخت نفقه خودداری کند و دادگاه این موضوع را تأیید کند، زن می تواند با استناد به این عدم پرداخت نفقه، از دادگاه درخواست طلاق کند. این یکی از دلایل موجه برای طلاق از طرف زن است.

امکان کم و زیاد کردن نفقه (تعدیل نفقه)

همانطور که می دانید، شرایط زندگی همیشه ثابت نیست و ممکن است تغییر کند. اگر بعد از مدتی، وضعیت مالی مرد تغییر کند (مثلاً درآمدش خیلی کم شود یا خیلی زیاد شود) یا نیازهای زن عوض شود (مثلاً بیمار شود و نیاز به هزینه های درمانی بیشتر داشته باشد)، مرد یا زن می توانند از دادگاه درخواست تعدیل نفقه (کاهش یا افزایش) کنند. دادگاه با بررسی شرایط جدید و نظر کارشناس، می تواند میزان نفقه را تغییر دهد.

نفقه چه فرقی با بقیه حقوق مالی زن داره؟

بعد از طلاق، علاوه بر نفقه (در موارد خاص)، زن حقوق مالی دیگری هم دارد که ممکن است با نفقه اشتباه گرفته شوند. برای اینکه سردرگمی پیش نیاید و حقوق خودتان را کامل بشناسید، بیایید تفاوت های اصلی آن ها را بررسی کنیم.

نفقه یا مهریه؟ کدام یک؟

مهریه و نفقه دو حق کاملاً متفاوت هستند:

• مهریه: به محض جاری شدن عقد دائم، زن مالک تمام مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند، حتی یک روز بعد از عقد. مهریه چه در دوران زناشویی و چه بعد از طلاق، همیشه به زن تعلق می گیرد (مگر اینکه زن آن را ببخشد).
• نفقه: نفقه یک حق مستمر است که فقط در دوران زندگی مشترک (به شرط تمکین) و در موارد خاصی بعد از طلاق به زن تعلق می گیرد. نفقه برای تأمین نیازهای روزمره زن است، در حالی که مهریه جنبه پشتوانه مالی دارد و همیشه در مالکیت زن است.

اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟

اجرت المثل ایام زوجیت یک حق مالی دیگر برای زن است که خیلی ها با نفقه اشتباه می گیرند. اگر زن در طول زندگی مشترک، کارهایی را در منزل انجام داده باشد که اولاً به دستور شوهر بوده باشد و ثانیاً قصد تبرع (مجانی انجام دادن) نداشته باشد، می تواند بعد از طلاق برای آن کارها مطالبه دستمزد کند. مثلاً اگر زن خانه داری کرده، غذا پخته، لباس شسته و این کارها به دستور شوهر بوده و او قصدش این نبوده که این کارها را مجانی انجام دهد، می تواند اجرت المثل آن را از مرد مطالبه کند.

این حق بعد از طلاق و با درخواست زن در دادگاه بررسی و محاسبه می شود. نکته کلیدی اینجاست که انجام کارها باید به دستور شوهر باشد و قصد تبرع نداشته باشد، که اثبات این دو مورد گاهی سخت است.

نحله چیست؟

گاهی اوقات، اثبات شرایط اجرت المثل ایام زوجیت (یعنی دستور شوهر و عدم قصد تبرع) دشوار است یا امکان تعیین اجرت المثل به دلیل خاصی وجود ندارد. در چنین شرایطی، قانونگذار راه دیگری را برای حمایت از زن پیش بینی کرده که به آن نحله می گویند. نحله در واقع مبلغی است که دادگاه با در نظر گرفتن سال های زندگی مشترک، نوع کارها و وضعیت مالی مرد، به عنوان هدیه یا کمک بلاعوض به زن تعیین می کند.

پس، اگر نتوان اجرت المثل را ثابت کرد یا محاسبه نمود، نوبت به نحله می رسد. این هم یکی دیگر از حقوق مالی زن است که نباید از آن غافل شد.

جمع بندی و یک نکته مهم!

دیدید که جواب سوال آیا بعد از طلاق نفقه به زن تعلق می گیرد همیشه یک کلمه نیست و بستگی به شرایط دارد. نفقه در طلاق رجعی، نفقه زن باردار و نفقه معوقه، از مهمترین مواردی هستند که حتی بعد از طلاق هم به زن تعلق می گیرد. همچنین، حقوق دیگری مثل مهریه، اجرت المثل و نحله هم هستند که هر کدام قواعد و شرایط خاص خودشان را دارند.

موضوعات حقوقی خانواده، به خصوص طلاق و مسائل مالی مربوط به آن، واقعاً پیچیده و حساس هستند. هر پرونده ای شرایط خاص خودش را دارد و کوچکترین جزئیات می توانند مسیر یک پرونده را کاملاً تغییر دهند. برای همین، توصیه می کنیم که به هیچ عنوان بدون مشورت با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور خانواده، تصمیم گیری نکنید یا اقدامی انجام ندهید. یک وکیل خوب می تواند تمام جزئیات پرونده شما را بررسی کند، حقوق شما را برایتان روشن کند و بهترین راهکار را برای احقاق حقوقتان پیشنهاد دهد.

آگاهی از این حقوق، اولین قدم برای حفظ و احقاق آن هاست. پس اطلاعاتتان را بالا ببرید و در زمان نیاز، از مشاوران حقوقی کمک بگیرید تا با خیال راحت تری از این دوران حساس عبور کنید.

سوالات متداول درباره نفقه بعد از طلاق

آیا به زنی که شاغل است، نفقه تعلق می گیرد؟

بله، شاغل بودن زن دلیلی برای قطع نفقه نیست. معیار تعلق نفقه، تمکین زن و توانایی مالی مرد است، نه شغل یا درآمد زن. اگر زن تمکین کند، حتی اگر درآمد بالایی هم داشته باشد، مرد موظف به پرداخت نفقه است. مگر اینکه زن شرط ضمن عقد کرده باشد که نیازی به نفقه ندارد.

اگر مرد تمکن مالی نداشته باشد، آیا باز هم باید نفقه بدهد؟

بله، الزام قانونی به پرداخت نفقه همچنان پابرجاست، حتی اگر مرد تمکن مالی نداشته باشد. اما تفاوت در این است که اگر مرد توانایی مالی نداشته باشد، زن نمی تواند از او شکایت کیفری کند (چون شرط مجازات کیفری، داشتن استطاعت مالی است). با این حال، زن می تواند از طریق دادگاه حقوقی نفقه خود را مطالبه کند و دادگاه مرد را به پرداخت آن محکوم می کند. در این صورت ممکن است دادگاه پرداخت نفقه را قسط بندی کند یا به زن اجازه دهد به دلیل عدم پرداخت نفقه، درخواست طلاق دهد.

آیا بعد از بخشیدن نفقه در طلاق توافقی، امکان مطالبه مجدد آن وجود دارد؟

خیر، اگر زن در طلاق توافقی، نفقه خود را به صورت صریح و کتبی (معمولاً در دادنامه طلاق) بخشیده باشد، دیگر نمی تواند مجدداً برای مطالبه آن اقدام کند. بخشش نفقه یک عمل حقوقی لازم و غیرقابل برگشت است. به همین دلیل تأکید می شود که قبل از هرگونه بخشش یا توافقی، حتماً با وکیل مشورت شود.

مدت زمان عده در طلاق های مختلف چقدر است؟

• طلاق رجعی و بائن غیرباردار: معمولاً سه طُهر (سه دوره پاکی از عادت ماهانه) است که تقریباً سه ماه طول می کشد.
• طلاق زن یائسه یا دائم العده: عده ندارند.
• طلاق زن باردار: عده او تا زمان وضع حمل (به دنیا آمدن فرزند) است.
• طلاق خلع و مبارات (که بائن هستند): عده آن ها هم سه طُهر است، اما چون بائن هستند، در این مدت نفقه به زن تعلق نمی گیرد (به جز نفقه گذشته یا نفقه فرزند اگر باردار باشد).

آیا در طلاق بائن به جز بارداری، نفقه ایام عده تعلق می گیرد؟

خیر، در طلاق بائن (به جز مورد بارداری که نفقه تا وضع حمل تعلق می گیرد)، به زن نفقه ایام عده تعلق نمی گیرد. دلیلش هم این است که در طلاق بائن، مرد حق رجوع به زن را در دوران عده ندارد و رابطه زوجیت به طور کامل قطع شده است.

آیا نفقه بعد از طلاق فرزندان را هم شامل می شود؟

خیر، نفقه بعد از طلاق که در این مقاله در موردش صحبت شد، مربوط به خود زن است. نفقه فرزندان (چه در دوران زندگی مشترک و چه بعد از طلاق) یک بحث جداگانه است و مرد موظف به پرداخت نفقه فرزندانش تا سن بلوغ (دختر ۹ سال قمری و پسر ۱۵ سال قمری) و در صورت ادامه تحصیل یا نیاز تا زمانی که بتوانند روی پای خودشان بایستند، می باشد. میزان نفقه فرزندان با نفقه زن متفاوت است و معیارهای خاص خود را دارد.