یاران اصحاب کهف چند نفر بودند؟

بر اساس نظر اغلب مفسران و روایات اسلامی، یاران اصحاب کهف هفت نفر بودند و هشتمین نفرشان هم سگ وفادارشان بود. البته قرآن کریم تعداد دقیق آن ها را به صراحت نگفته و به اختلاف نظرهایی که در آن زمان بین مردم درباره تعدادشان وجود داشته، اشاره می کند. این ماجرا، داستان چند جوان مؤمن است که برای حفظ ایمانشان از ظلم پادشاهی ستمگر به نام دقیانوس فرار کردند و به غاری پناه بردند. معجزه ای الهی باعث شد آن ها سال های طولانی به خواب بروند و سپس بیدار شوند.

داستان اصحاب کهف یکی از شگفت انگیزترین و پر رمز و رازترین روایت های قرآنی است که نه فقط در میان مسلمانان، بلکه در ادبیات و فرهنگ بسیاری از جوامع دیگر هم جایگاه ویژه ای دارد. این قصه پر از درس های آموزنده درباره توکل به خدا، قدرت الهی و استقامت در راه ایمان است. اما در کنار این پیام های عمیق، همیشه یک سوال مهم برای خیلی ها مطرح بوده: این جوانمردان غار چند نفر بودند؟ در ادامه می خواهیم این موضوع را از دیدگاه قرآن و تفاسیر معتبر بررسی کنیم تا ابهامات برطرف شود و به یک جواب روشن و جامع برسیم.

رمزگشایی از تعداد یاران کهف در قرآن

قرآن کریم در سوره کهف، به زیبایی و با ایجاز به داستان اصحاب کهف اشاره می کند، اما برخلاف انتظار خیلی ها، تعداد دقیق این جوانمردان را به صراحت بیان نمی کند. این موضوع خودش یکی از جنبه های اعجاز قرآن است که به جای تمرکز بر جزئیات فرعی، بر پیام های اصلی داستان تاکید دارد. اما چطور می توانیم از لابلای آیات قرآن، به عددی نزدیک تر و قابل قبول تر برسیم؟

اشاره قرآن به اختلاف نظر در مورد تعداد

قلب این بحث در آیه ۲۲ سوره کهف نهفته است. خدای متعال می فرماید:

سیقولون ثلاثة رابعهم کلبهم و یقولون خمسة سادسهم کلبهم و یقولون سبعة و ثامنهم کلبهم قل ربی اعلم بعدتهم ما یعلمهم الا قلیل فلا تمار فیهم الا مراء ظاهرا ولا تستفت فیهم منهم احدا

ترجمه ساده اش این می شود: به زودی خواهند گفت: سه نفر بودند و چهارمین شان سگشان بود. و خواهند گفت: پنج نفر بودند و ششمین شان سگشان بود. و خواهند گفت: هفت نفر بودند و هشتمین شان سگشان بود. بگو: پروردگار من به تعدادشان آگاه تر است؛ جز اندکی، کسی تعدادشان را نمی داند. پس در مورد آن ها جز با بحثی سطحی مجادله نکن و از هیچ کس در مورد آنان نظرخواهی مکن.

این آیه به سه دیدگاه رایج در زمان نزول قرآن اشاره می کند. نکته کلیدی اینجاست که در مورد دو نظر اول (سه نفر و پنج نفر)، از عبارت رجماً بالغیب استفاده شده است که به معنای حدس و گمان بدون سند یا سنگ انداختن در تاریکی است. یعنی این دو قول، پایه ای محکم ندارند و بیشتر بر حدس و گمان استوارند. اما در مورد نظر سوم، یعنی هفت نفر و هشتمین شان سگشان بود، این عبارت به کار نرفته است. علاوه بر این، در اینجا از حرف و (واو عطف) استفاده شده که می تواند نشانه ای از تأیید یا صحت بیشتر این دیدگاه باشد. انگار که قرآن می خواهد بگوید این یکی از بقیه معتبرتر است.

چرا قرآن صریحاً تعداد را نگفت؟

شاید بپرسید چرا خدا خودش یک بار و برای همیشه تعداد یاران اصحاب کهف را روشن نکرد؟ فلسفه عدم ذکر صریح تعداد توسط قرآن در این است که داستان اصحاب کهف درسی برای توکل، استقامت و قدرت خداست، نه یک مسابقه برای پیدا کردن عدد دقیق نفرات. جزئیات این چنینی، اگرچه کنجکاوی برانگیزند، اما هدف اصلی داستان نیستند. قرآن می خواهد ما روی پیام های اصلی تمرکز کنیم و از آن ها درس بگیریم، نه اینکه درگیر حواشی شویم و اصل ماجرا را فراموش کنیم. به قول معروف، دنبال نخود سیاه نباشیم!

دیدگاه های اصلی مطرح شده در تفاسیر

با توجه به آیه ۲۲ سوره کهف، مفسران اسلامی دیدگاه های مختلفی را مطرح کرده اند:

۱. سه نفر و سگشان: نظری ضعیف

این دیدگاه که در آیه قرآن هم ذکر شده، معمولاً توسط مفسران ضعیف دانسته می شود. دلیلش هم همان عبارت رجماً بالغیب است که نشان می دهد این فقط یک حدس و گمان بوده است و سند محکمی پشتش نیست.

۲. پنج نفر و سگشان: باز هم یک حدس

این نظر هم مانند قبلی، در قرآن با عبارت رجماً بالغیب همراه شده و اغلب مفسران آن را قولی بدون اساس و مدرک می دانند. در واقع، این ها حرف هایی بوده که مردم آن زمان بدون دلیل موجه می گفتند.

۳. هفت نفر و سگشان: دیدگاه غالب و راجح

اینجا می رسیم به دیدگاه غالب و مورد تأیید اکثر مفسران و روایات. دلایل زیادی برای ترجیح این نظر وجود دارد:

• سیاق آیه ۲۲ سوره کهف: همانطور که قبلاً گفتیم، قرآن در مورد این تعداد، عبارت رجماً بالغیب را به کار نبرده است و این یک نشانه مهم است. علاوه بر این، استفاده از واو عطف قبل از این قول (و یقولون سبعة و ثامنهم کلبهم) در مقایسه با دو قول قبلی که با و عطف شروع نشده اند، می تواند نشانه ای از تأیید یا صحت بیشتر آن باشد. انگار که خدا خودش می خواهد ما را به سمت این عدد سوق دهد.

• اکثریت قریب به اتفاق مفسران: اگر به تفاسیر معتبر اسلامی، چه شیعه و چه اهل سنت، سر بزنید، می بینید که اکثر آن ها بر این باورند که تعداد یاران اصحاب کهف هفت نفر بوده است. این اجماع تفسیری، وزن زیادی به این دیدگاه می دهد. مثلاً در ترجمه تفسیر طبری و قصص الأنبیاء ثعلبی هم به وضوح به این تعداد اشاره شده است.

• روایات معتبر: در بسیاری از روایات اسلامی نیز این تعداد تأیید شده است. این روایات، که تکمیل کننده درک ما از آیات قرآن هستند، مهر تأییدی بر هفت نفره بودن اصحاب کهف می زنند.

پس، با کنار هم گذاشتن این دلایل، می توانیم با اطمینان بیشتری بگوییم که عدد هفت نفر، به علاوه سگشان، معتبرترین دیدگاه در مورد تعداد اصحاب کهف در قرآن و تفاسیر است. البته باید یادمان باشد که سگ، هرچند همنشین وفاداری بوده، اما جزء انسان ها نیست و به عنوان هشتمین نفر همراهی اش با آن ها ذکر شده است.

سگ اصحاب کهف: همنشین وفادار و نماد برکت الهی

در داستان شگفت انگیز اصحاب کهف، سگ آن ها جایگاه ویژه ای دارد و نمی توان از کنارش به سادگی گذشت. این سگ، نه تنها یک حیوان معمولی نبوده، بلکه نمادی از وفاداری، نگهبانی و حتی برکت الهی است. قرآن کریم به زیبایی این همراهی را نشان می دهد؛ همانطور که در آیه ۲۲ سوره کهف می خوانیم که این سگ همراه آن ها بوده و حتی در کنارشان به خواب رفته و بیدار شده است.

قرآن می فرماید: و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید یعنی سگشان دست های خود را بر آستانه غار گسترده بود. این تصویر نشان می دهد که سگ، نگهبانی دائم و امین برای آن ها بوده است. برخی مفسران می گویند این سگ مأمور محافظت از آن ها در برابر دشمنان و حیوانات درنده بوده است. حتی برخی روایات اشاره دارند که حضور این سگ باعث حفظ حریم و دور ماندن حشرات و جنبندگان موذی از اصحاب کهف در طول خواب طولانی شان شده است. این نشان می دهد که خدا حتی یک سگ را هم می تواند وسیله ای برای حفظ و نگهداری بندگانش قرار دهد.

نام سگ اصحاب کهف: قطمیر

شاید برایتان جالب باشد که بدانید برای این سگ وفادار، نام هایی هم در منابع روایی و داستانی ذکر شده است. معروف ترین نامی که برای سگ اصحاب کهف به کار رفته، قطمیر است. البته باید تأکید کرد که این نام در قرآن کریم نیامده و بیشتر در منابع روایی و قصه های مذهبی نقل شده است. این نام، به قدری مشهور شده که حتی امروزه وقتی صحبت از سگ وفادار می شود، ممکن است یاد قطمیر بیفتیم.

حضور یک سگ در کنار گروهی از جوانان مؤمن که برای حفظ ایمانشان فرار کرده اند، پیامی عمیق دارد: خداوند حتی حیوانات را هم می تواند به خدمت بندگان صالحش درآورد و از هر وسیله ای برای تحقق اراده خود استفاده کند. این نشان می دهد که حتی موجوداتی که شاید در نگاه اول کم اهمیت به نظر برسند، می توانند در نقشه الهی جایگاه مهمی داشته باشند و نمادی از حمایت و عنایت پروردگار باشند. داستان سگ اصحاب کهف، جدا از بحث تعداد آن ها، خودش یک درس بزرگ در وفاداری و پناه بردن به رحمت الهی است.

نام های اصحاب کهف: در جستجوی هویت مردان غار

همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم، قرآن کریم به صراحت نام های یاران اصحاب کهف را ذکر نکرده است. این هم بخشی از همان حکمت الهی است که تمرکز را از جزئیات شخصی برداشته و بر پیام و درس داستان متمرکز می کند. اما در طول تاریخ، با استناد به منابع روایی، تاریخی و تفسیری، نام هایی برای این جوانمردان ذکر شده که در فرهنگ اسلامی بسیار رواج پیدا کرده اند.

این نام ها، گرچه قطعی نیستند و نمی توان صددرصد به آن ها اطمینان داشت، اما به بخشی از ادبیات و قصه اصحاب کهف تبدیل شده اند و دانستنشان خالی از لطف نیست. در کتب تفسیری و تاریخی مختلف، مجموعه ای از نام ها به چشم می خورد که تفاوت های جزئی با هم دارند، اما غالباً شبیه به یکدیگرند. برخی از رایج ترین نام هایی که برای اسامی اصحاب کهف آمده، اینها هستند:

• یملیخا (Yamlikha): معمولاً به عنوان سرپرست یا سخنگوی گروه شناخته می شود و همان کسی است که بعد از بیداری برای تهیه غذا به شهر می رود.

• مکسلمینا (Makslamina): یکی دیگر از نام های اصلی که در اکثر لیست ها به چشم می خورد.

• مرطلیوس (Martaliyus): از دیگر اعضای گروه.

• کسنطوس (Kasnatos): نامی دیگر در فهرست.

• سادنیوس (Sadnayus): یا سادنوس، از همراهان آن ها.

• یوانس (Yuwanis): یا یونس، یکی از هفت نفر.

• بطنوس (Batnus) یا تکسینا (Taksina): این نام هفتمین نفر را تکمیل می کند.

برخی دیگر از منابع هم نام های مشابهی را ذکر کرده اند، مثلاً در ترجمه تفسیر طبری، این اسامی آمده اند: تكسينا، محليشا، مسليحا، بطوش، يمليخا، فرياش و شارش. در قصص الأنبیاء ثعلبی هم نام هایی مانند مكسلمينا، تمليخا، محسلمينا، مرطليوس، كنسطوس و سادنيوس دیده می شود که نشان دهنده همین تنوع در نقل ها است.

مهم این است که بدانیم این نام ها از منابع روایی به دست ما رسیده اند و هدف از ذکرشان، بیشتر ایجاد تصویری ملموس تر از این شخصیت ها در ذهن خوانندگان بوده است. این نام ها به ما کمک می کنند تا با یاران غار ارتباطی نزدیک تر برقرار کنیم و داستانشان را زنده تر درک کنیم، حتی اگر نتوانیم به طور قطعی صحت تک تک این نام ها را اثبات کنیم. این نکته نشان می دهد که ایمان و عمل صالح است که در نزد خدا اهمیت دارد، نه نام و نشان افراد.

کلیاتی درباره داستان اصحاب کهف: یک سفر معنوی در دل تاریخ

داستان اصحاب کهف، فقط درباره تعداد اصحاب کهف یا نام سگشان نیست؛ این قصه یک روایت عظیم و پر معنی است که نکات کلیدی زیادی برای زندگی ما دارد. بیایید کمی عمیق تر به کلیات این داستان نگاه کنیم.

زمان و مکان وقوع داستان: پناهگاه ایمان

ماجرای اصحاب کهف در دوران پادشاهی ستمگری به نام دقیانوس (یا دکیوس) اتفاق افتاد که حدود سال ۲۵۰ میلادی در امپراتوری روم حکومت می کرد. دقیانوس، یک امپراتور کافر و بت پرست بود که مسیحیان را به خاطر ایمانشان آزار و اذیت می داد. دقیانوس و اصحاب کهف نمادی از تقابل ظلم و ایمان هستند.

اما غار اصحاب کهف کجا بوده؟ این سوال، از زمان های قدیم تا به امروز، باستان شناسان و محققان زیادی را درگیر خودش کرده است. چندین مکان به عنوان محل احتمالی این غار مطرح شده اند، اما هیچ کدام به طور قطعی اثبات نشده اند. مشهورترین این مکان ها عبارتند از:

• افسوس در ترکیه: شهری باستانی که در ترکیه امروزی قرار دارد و در آن زمان جزو امپراتوری روم بوده است. در نزدیکی کوه پیون در افسس، بقایای یک دخمه مسیحی و آثار یک نیایش گاه قدیمی کشف شده که کتیبه های مرتبط با اصحاب کهف در آنجا یافت شده اند. امروزه هم این غار به گردشگران نشان داده می شود.

• رقیم در اردن: برخی باستان شناسان، محل غار اصحاب کهف را در میان دو روستای رقیم و ابوعلند در هفت کیلومتری امان، پایتخت اردن، دانسته اند.

• دمشق در سوریه: در برخی منابع، دمشق نیز به عنوان یکی از مکان های احتمالی ذکر شده است.

مهم این است که بدانیم، مکان دقیق غار اهمیت چندانی در پیام اصلی داستان ندارد. مهم، خودِ پناه بردن به خدا و معجزه ای است که در آنجا اتفاق افتاد.

چرا به غار پناه بردند؟ داستان اصحاب کهف و دلیل فرار

این جوانان مؤمن، که برخی از آن ها از اشراف زادگان و درباریان بودند، در شهری زندگی می کردند که پادشاه آن، دقیانوس، مردم را به پرستش بت ها مجبور می کرد. آن ها نمی خواستند ایمانشان را از دست بدهند و از فرمان خدا سرپیچی کنند. پس تصمیم گرفتند برای حفظ ایمان و توحید خود، از شرک و ستم دقیانوس فرار کنند و به غاری پناه ببرند. این فرار، نشان دهنده اهمیت ایمان و ایستادگی در برابر ظلم است؛ وقتی راهی برای مبارزه مستقیم نیست، پناه بردن به خدا و دوری از محیط آلوده، بهترین راه است.

مدت زمان خواب: معجزه ای از قدرت الهی

یکی از شگفت انگیزترین بخش های ماجرای اصحاب کهف، مدت زمان خواب آن هاست. قرآن کریم به صراحت می گوید که آن ها ۳۰۹ سال در خواب بودند: و لبثوا فی کهفهم ثلاث مائة سنین و ازدادوا تسعا (و در غارشان سیصد سال درنگ کردند و نُه سال هم افزودند). این یک معجزه بزرگ الهی است که نشان دهنده قدرت بی کران خداست؛ او می تواند انسان ها را برای چنین مدت طولانی در خواب نگه دارد و سپس آن ها را بیدار کند، بدون اینکه ذره ای از بدنشان فاسد شود یا تغییر کند. این نکته، به نوعی پیش نمایشی از قدرت خدا در زنده کردن مردگان در قیامت هم هست.

پیام های جاودانه داستان

داستان اصحاب کهف فارغ از جزئیات تعداد یا نام، سرشار از پیام های عمیق و درس های زندگی است که می توانیم از آن بیاموزیم:

• توکل به خدا: این جوانان با توکل کامل به خدا، از پادشاهی ستمگر فرار کردند و به یک غار ناشناخته پناه بردند. آن ها به یاری خدا اعتماد کردند و خدا هم آن ها را تنها نگذاشت.

• قدرت الهی: خواب ۳۰۹ ساله و بیدار شدن آن ها بدون هیچ تغییری، نشان دهنده قدرت بی کران خداوند است. او بر هر کاری تواناست و هیچ چیز برایش محال نیست.

• حفظ ایمان: مهم ترین دلیل فرار اصحاب کهف، حفظ ایمان و عقیده شان در برابر ظلم و کفر بود. این داستان به ما می آموزد که ایمان، ارزشمندترین دارایی انسان است و باید برای حفظ آن تلاش کرد.

• معاد و رستاخیز: خواب طولانی و بیدار شدن اصحاب کهف، نمادی از معاد و زنده شدن پس از مرگ است. این معجزه، دلیلی است بر اینکه خدا می تواند مردگان را زنده کند و روز قیامتی در کار خواهد بود.

• برکت همراهی: حضور سگ وفادار در کنار آن ها، نشانه ای از برکت و حمایت الهی است، حتی از طریق موجوداتی که شاید در نگاه اول ناچیز به نظر برسند.

این داستان، یک تلنگر است برای همه ما که در دنیای امروز، چقدر برای حفظ ایمان و ارزش هایمان تلاش می کنیم و چقدر به قدرت و یاری خدا توکل داریم. داستان اصحاب کهف، از آن دست قصه های قرآنی است که هرچه بیشتر درباره اش تأمل کنیم، نکات تازه تری کشف خواهیم کرد.

داستان اصحاب کهف در ادبیات و فرهنگ

همانطور که دیدیم، ماجرای اصحاب کهف فقط یک روایت دینی نیست؛ این داستان قرن هاست که الهام بخش هنرمندان، شاعران و نویسندگان در سراسر جهان بوده است، به خصوص در ادبیات فارسی. جذابیت این قصه، چه به دلیل جنبه های معنوی اش و چه به خاطر عناصر شگفت انگیز و ماورایی اش، باعث شده که بارها و بارها مورد اقتباس قرار بگیرد و به اشکال مختلف بازآفرینی شود.

بازتاب در شعر فارسی

شاعران بزرگ فارسی زبان، از گذشته های دور تا به امروز، به کرات به داستان اصحاب کهف اشاره کرده اند و از مفاهیم آن در اشعار خود بهره برده اند. این داستان، به خاطر مضامینی چون خواب طولانی، بیداری پس از سال ها، پناه بردن به غار، توکل به خدا، و نماد ایمان و استقامت، دستمایه خلق آثار ادبی فراوانی شده است.

• سعدی: این حکیم شیراز، که زبان شعرش سراسر حکمت و اخلاق است، در آثار خود به این داستان اشاره کرده و از آن برای بیان پیام های اخلاقی و معنوی بهره برده است.

• مولانا: در مثنوی معنوی مولانا، که اقیانوسی از عرفان و معرفت است، می توان اشارات فراوانی به قصه اصحاب کهف یافت. مولانا از این داستان برای توضیح مفاهیم عمیقی چون مرگ و زندگی، بیداری و غفلت، و قدرت لایزال الهی استفاده کرده است.

• سنایی غزنوی: از پیشگامان شعر عرفانی فارسی، که در آثارش به کرات به مضامین دینی و قرآنی پرداخته است، حتماً به این داستان هم اشاره داشته است.

• خاقانی: این شاعر چیره دست که به خاطر قصیده های بلند و پیچیده اش شناخته می شود، در اشعارش به این داستان و عبرت های آن نگاه کرده است.

• صائب تبریزی: با سبک خاص و پر از تصویرسازی اش، به احتمال زیاد از این قصه برای بیان نکات ظریف و پندآموز بهره برده است.

• سیف فرغانی: از شاعران برجسته قرن هفتم و هشتم هجری، که شعرش در خدمت بیان اندیشه های دینی و اخلاقی بود.

این اشارات نشان می دهد که قصه اصحاب کهف چگونه در تار و پود ادبیات فارسی تنیده شده و به یک بخش جدایی ناپذیر از فرهنگ و هنر ما تبدیل شده است.

در ادبیات نمایشی

علاوه بر شعر، داستان اصحاب کهف راه خود را به ادبیات نمایشی نیز باز کرده است. به عنوان مثال، محمود استاد محمد، نمایشنامه سپنج رنج و شکنج و دقیانوس، امپراتور شهر افسوس را بر اساس داستان اصحاب کهف و دقیانوس نوشته است. این نوع بازآفرینی ها، نشان دهنده پویایی و جاودانگی این داستان در فرهنگ ماست.

داستان های مشابه در دیگر ادیان و فرهنگ ها

جالب است بدانید که روایت هایی با مضامین مشابه داستان اصحاب کهف، در دیگر ادیان و فرهنگ ها نیز وجود دارد. این موضوع نشان می دهد که ایده خواب طولانی مدت و بیداری در دنیایی دیگر، یک مفهوم کهن و جهانی است که در وجدان جمعی بشریت جای دارد. مثلاً:

• در کتاب مقدس مسیحیت: اگرچه داستان اصحاب کهف مستقیماً در کتاب مقدس نیامده است، اما روایت آن توسط برخی مسیحیان قرن های بعدی نقل می شده است و این نشان دهنده ریشه های مشترک این داستان در فرهنگ های دینی مختلف است.

• در هندوییسم: داستان مشابهی در کتاب مقدس هندوان وجود دارد که در آن ایندرا برای ریاضت در زمانی که آسورها سراسر دنیا را گرفته بودند، به میان گل نیلوفر آبی رفت.

• در آیین زرتشت و فرهنگ ترکی: این داستان در منابع زرتشتی به داستان زروان برگردان شده و در منابع ترکی به افسانه کورموستا یا هورموزدا تعبیر شده است.

این شباهت ها، گویای این نکته است که پدیده اصحاب کهف یا همان هفت خفتگان فراتر از یک روایت دینی خاص، به عنوان یک آرکه تایپ جهانی در ناخودآگاه بشر نقش بسته و همواره مورد توجه بوده است. این داستان ها، هرچند با جزئیات متفاوت، همگی بر قدرت های ماورایی، ایمان و انتظار برای یک بیداری بزرگ تأکید دارند.

نتیجه گیری: چرا داستان اصحاب کهف هنوز مهم است؟

در تمام این بحث ها، با هم بررسی کردیم که یاران اصحاب کهف چند نفر بودند؟ و دیدیم که با توجه به آیه ۲۲ سوره کهف و اکثریت تفاسیر و روایات، دیدگاه غالب و نزدیک تر به واقعیت این است که آن ها هفت نفر جوان مؤمن به همراه سگ وفادارشان بودند. این سگ، نه تنها یک همراه ساده نبود، بلکه به نمادی از برکت و نگهبانی الهی تبدیل شد. همچنین با نام های رایج اصحاب کهف مانند یملیخا، مکسلمینا و قطمیر آشنا شدیم، البته با تأکید بر اینکه این اسامی در قرآن نیامده اند و از منابع روایی به ما رسیده اند.

مکان دقیق غار یا حتی هویت پادشاه ستمگر (دقیانوس) شاید هنوز مورد بحث و گمانه زنی باشد، اما این جزئیات در مقایسه با پیام اصلی ماجرای اصحاب کهف اهمیت کمتری دارند. این داستان، ورای زمان و مکان، فریادی است بر سر ظلم و ستم، درسی است برای توکل بی حد و حصر به خدا، و یادآوری قدرت بی کران الهی که می تواند حتی پس از صدها سال، خفتگان را بیدار کند و دنیایی نو پیش روی آن ها بگذارد.

اهمیت داستان اصحاب کهف به عنوان یک معجزه قرآنی، در پیام های عمیق آن نهفته است: پیام ایمان و استقامت در راه حق، حتی در مواجهه با شدیدترین فشارها. پیام توکل به پروردگاری که هیچ گاه بندگانش را تنها نمی گذارد و از راه هایی که فکرش را نمی کنیم، یاری می رساند. و مهم تر از همه، این داستان نشانه ای بزرگ از رستاخیز و معاد است، اینکه خداوند می تواند مردگان را زنده کند و حیاتی دوباره ببخشد.

پس، اجازه ندهید جزئیات فرعی، ما را از تأمل در پیام های اصلی این داستان الهی بازدارد. اصحاب کهف برای همیشه نمادی خواهند بود از قدرت ایمان و حمایت بی دریغ خدا از بندگان صالحش. این قصه، نه تنها برای دیروز، بلکه برای امروز و فردای ما نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد.