نمونه رای تامین خواسته کیفری
تامین خواسته کیفری، یکی از ابزارهای مهم قانونیه که به شاکی یا همون زیان دیده از جرم کمک می کنه تا قبل از اینکه متهم فرصت کنه اموالش رو از دسترس خارج کنه، جلوی این کار رو بگیره و مطمئن بشه که ضرر و زیانی که بهش وارد شده، قابل جبران خواهد بود. این یعنی شما می تونید بخش مهمی از حق خودتون رو نجات بدید.
خب، خیلی از ما ممکنه تو زندگی مون با یه سری مسائل حقوقی و کیفری روبرو بشیم که هیچ تصوری ازشون نداریم. تو این موقعیت ها، دونستن همین ریزه کاری های قانونی می تونه واقعاً جون آدم رو نجات بده و از ضایع شدن حقمون جلوگیری کنه. یکی از این مسائل مهم، بحث تامین خواسته کیفری هست. شاید اسمش یه خورده پیچیده به نظر برسه، ولی اصلش یه چیز خیلی ساده و کاربردیه: حفظ اموال و دارایی های متهم، برای اینکه شاکی بتونه ضرر و زیانش رو جبران کنه.
فکر کنید یه نفر از شما کلاهبرداری کرده و پولتون رو بالا کشیده. حالا شما شکایت کردید، ولی می ترسید طرف تا حکم قطعی صادر بشه، همه اموالش رو بفروشه و دیگه هیچی نباشه که بتونید پولتون رو پس بگیرید. اینجا دقیقاً همون جاییه که تامین خواسته کیفری به دردتون می خوره! یعنی به زبان خودمونی، شما از دادگاه یا دادسرا می خواید که یه سری از اموال متهم رو توقیف کنن تا بعداً بشه از محل اون ها، ضرر و زیان شما رو جبران کرد.
هدف از این مقاله اینه که همه چیز رو درباره تامین خواسته کیفری، از مفهوم و شرایطش گرفته تا نحوه درخواست و حتی یه نمونه عملی که بتونید ازش استفاده کنید، به زبان ساده و خودمونی براتون توضیح بدیم. پس اگه دنبال یه راهنمای جامع و کاربردی هستید، تا آخر این مطلب همراهمون باشید.
تامین خواسته کیفری یعنی چی؟
اول از همه بریم سراغ اینکه اصلاً «تامین خواسته کیفری» چی هست و چه فرقی با بقیه اصطلاحات حقوقی داره. کلمه «تامین» یعنی اطمینان دادن، حفظ کردن و ایمن کردن. «خواسته» هم تو این زمینه به چیزی اشاره می کنه که شما از دادگاه می خواید؛ یعنی همون ضرر و زیان مالی که بهتون وارد شده. پس تامین خواسته کیفری میشه یه جور تضمین قانونی که قبل از اینکه حکم نهایی صادر بشه، دادگاه یه بخشی از اموال متهم رو نگه می داره تا مطمئن بشه حق شما از بین نمیره و بتونید ضرر و زیانتون رو بگیرید.
هدف و فلسفه وجودی این ابزار قانونی
حالا چرا قانون گذار اصلاً چنین چیزی رو پیش بینی کرده؟ دلیلش کاملاً مشخصه: جلوگیری از سوءاستفاده متهم و حفظ حقوق زیان دیده. خیلی وقت ها پیش میاد که متهم بعد از اینکه جرمی رو مرتکب میشه، برای اینکه مجبور به جبران خسارت نشه، شروع می کنه به انتقال اموالش به اسم بقیه یا فروختن اونا. این کار باعث میشه حتی اگه شاکی بتونه تو دادگاه حقانیت خودش رو ثابت کنه، دیگه مالی از متهم باقی نمونده باشه که بشه ازش خسارت گرفت. تامین خواسته کیفری دقیقاً برای همین مواقع طراحی شده تا جلوی این جور کارهای غیرقانونی رو بگیره و نگذاره حق شما پایمال بشه.
فرقش با تامین کیفری (وثیقه، کفالت و…) چیه؟
یه نکته مهمی که خیلی ها رو گیج می کنه، تفاوت «تامین خواسته کیفری» با «تامین کیفری» هست. این دو تا اصطلاح با اینکه شبیه به هم هستن، ولی کاملاً فرق دارن:
- تامین خواسته کیفری: این همون چیزیه که ما داریم در موردش حرف می زنیم. هدفش حفظ اموال متهمه تا بتونید ضرر و زیان مالیتون رو ازش بگیرید. یعنی اینجا موضوع بحث، پول و اموال شاکیه.
- تامین کیفری (مثل وثیقه، کفالت، قرار بازداشت): اینا تدابیری هستن که قاضی برای اطمینان از حضور متهم تو دادگاه و جلوگیری از فرار اون صادر می کنه. مثلاً وقتی بازپرس از متهم وثیقه می گیره، هدفش اینه که متهم آزاد بشه، ولی مطمئن باشه که هر وقت لازم بود، دوباره برای رسیدگی به پرونده حاضر میشه. اگه حاضر نشه، وثیقه اش ضبط میشه. اینجا موضوع بحث، حضور متهم و جلوگیری از فرارشه، نه جبران خسارت شاکی.
پس یادتون باشه که این دو تا کاملاً از هم جدا هستن و نباید با هم اشتباه بگیریدشون.
از کجا معلوم این قانون وجود داره؟ مبانی قانونی تامین خواسته کیفری
حالا که فهمیدیم تامین خواسته کیفری چیه، بریم سراغ اینکه بدونیم این حق و امکان قانونی از کجا میاد و چه موادی تو قانون آیین دادرسی کیفری بهش اشاره کردن. این حق تو مواد مختلفی از قانون آیین دادرسی کیفری، مخصوصاً از ماده ۱۰۷ به بعد، به وضوح بیان شده. بیایید با هم یه نگاهی به مهم ترینشون بندازیم:
ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی کیفری: شرایط اولیه درخواست
این ماده میگه که شاکی می تونه از بازپرس بخواد که ضرر و زیانش رو تامین کنه. نکته مهمش اینجاست که درخواست شما باید «مبتنی بر ادله قابل قبول» باشه. یعنی همین طوری الکی نمیشه درخواست تامین خواسته داد؛ باید مدارکی داشته باشید که نشون بده یه جرمی اتفاق افتاده، به شما ضرر وارد شده و این ضرر هم مستقیماً ناشی از جرم متهم بوده. این ادله می تونن شامل فیش های واریزی، قراردادها، شهادت شهود، گزارش کارشناسی یا هر مدرک دیگه ای باشن که حرف شما رو ثابت می کنن.
ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی کیفری: نحوه توقیف اموال
این ماده توضیح میده که اگه ضرر و زیان شما یه «عین معین» (مثلاً یه ماشین یا یه تابلوی نقاشی خاص) باشه، همون عین توقیف میشه. اما اگه اون عین معین نباشه (مثل پول یا دیه) یا توقیف اون عین ممکن نباشه، بازپرس میاد معادل مبلغ ضرر و زیان شما رو از سایر اموال و دارایی های متهم توقیف می کنه. یعنی اگه متهم پول نقد داشته باشه، حسابش رو مسدود می کنه؛ اگه خونه یا ماشین داشته باشه، اون ها رو توقیف می کنه تا به اندازه ضرر شما، یه چیزی رو ازش نگه داره.
ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری: نحوه و زمان اجرای قرار
قرار تامین خواسته معمولاً به محض اینکه به متهم ابلاغ میشه (یعنی پیامکش تو سامانه ثنا براش میاد یا به هر طریق قانونی دیگه به دستش میرسه)، اجرا میشه. ولی یه وقتایی هست که ابلاغ فوری امکان نداره و اگه صبر کنیم تا ابلاغ بشه، ممکنه متهم زودتر اموالش رو از دست خارج کنه. تو این موارد خاص، قرار تامین اول اجرا میشه و بعداً به متهم ابلاغ میشه. این حالت های اضطراری رو هم بلافاصله به دادستان اطلاع میدن. اجرای این قرار هم مثل قوانین اجرای احکام مدنیه، ولی تو واحد اجرای احکام کیفری دادسرا یا دادگاه انجام میشه.
ماده ۱۱۰ قانون آیین دادرسی کیفری: رفع ابهام و اشکالات اجرایی
ممکنه تو قرار تامین خواسته یه ابهام یا اجمالی وجود داشته باشه یا موقع اجرا یه مشکلاتی پیش بیاد. تو این حالت ها، بازپرس مسئول رفع ابهام و اجمال از قراره و اگه مشکلی تو اجرای اون پیش اومده باشه، دادستان یا قاضی اجرای احکام اون رو برطرف می کنن.
ماده ۱۱۱ قانون آیین دادرسی کیفری: اعتراض شخص ثالث
گاهی وقت ها پیش میاد که اموالی توقیف میشن، ولی یه نفر دیگه (غیر از متهم) ادعا می کنه که اون اموال مال اونه. مثلاً یه ماشینی توقیف شده ولی صاحب اصلی ماشین، متهم نیست و یه شخص ثالثه. تو این وضعیت، اون شخص ثالث می تونه تو دادگاه حقوقی اعتراض کنه و طبق قوانین اجرای احکام مدنی به اعتراضش رسیدگی میشه. این یعنی قانون، حق اعتراض به توقیف اشتباهی اموال دیگران رو هم به رسمیت شناخته.
تامین خواسته کیفری، سپری محکم برای محافظت از حقوق مالی شما در برابر متهمانی است که قصد فرار از مسئولیت خود را دارند. این ابزار به شما قدرت می دهد تا قبل از هرگونه اقدام دیرهنگام، حق خود را در دستان قانون حفظ کنید.
غیر از این مواد، گاهی تو اجرای احکام، به موادی از قانون آیین دادرسی مدنی هم اشاره میشه، مثلاً برای تبدیل تامین یا نحوه اجرای توقیف اموال (مواد ۱۴۶ و ۱۴۷ قانون اجرای احکام مدنی).
چه شرایطی برای صدور قرار تامین خواسته کیفری لازمه؟
صدور قرار تامین خواسته کیفری، مثل هر اقدام قانونی دیگه ای، یه سری شرایطی داره که باید رعایت بشه. یعنی قاضی همین طوری هر درخواستی رو قبول نمی کنه. بیایید با هم ببینیم چه چیزایی باید فراهم باشه تا بازپرس یا دادگاه درخواست تامین خواسته شما رو بپذیره:
داشتن دلایل کافی
این یکی از مهم ترین شرط هاست. شما باید مدارکی ارائه بدید که به قاضی نشون بده متهم واقعاً جرمی رو مرتکب شده و از این جرم، ضرر و زیانی به شما وارد شده. منظور از «ادله قابل قبول» این نیست که حتماً باید حکم قطعی داشته باشید، بلکه باید مدارکی مثل فیش واریزی، پیامک ها، قراردادها، گزارش پلیس، شهادت شاهدها یا هر مدرک دیگه ای که حرف شما رو تایید می کنه، ارائه بدید. این مدارک باید به قدری محکم باشن که قاضی رو به ارتکاب جرم و ورود خسارت، قانع کنه.
نیاز نداشتن به پرداخت خسارت احتمالی
اینجا یه فرق اساسی بین تامین خواسته کیفری و حقوقی وجود داره. تو دعواهای حقوقی، کسی که درخواست تامین خواسته میده، معمولاً باید یه مبلغی رو به عنوان «خسارت احتمالی» تو صندوق دادگستری واریز کنه تا اگه بعداً مشخص شد که درخواستش اشتباه بوده و به طرف مقابل خسارتی وارد شده، از اون پول جبران بشه. اما تو تامین خواسته کیفری، چون شما زیان دیده جرم هستید، لازم نیست چنین خسارتی رو پرداخت کنید. این یه مزیت بزرگ برای شاکیه.
نوع خواسته
خواسته شما می تونه یه «عین معین» باشه (مثلاً یه موبایل خاص که سرقت شده) یا «مالی معادل ضرر و زیان» (مثلاً پولی که ازتون کلاهبرداری شده). همون طور که قبلاً گفتیم، اگه عین معین باشه، خودش توقیف میشه و اگه نباشه یا نشه توقیفش کرد، به اندازه ارزش اون، از بقیه اموال متهم توقیف میشه.
رابطه مستقیم ضرر با جرم
ضرری که شما مطالبه می کنید، باید مستقیماً ناشی از همون جرمی باشه که متهم انجام داده. یعنی اگه جرم کلاهبرداری بوده، ضرر هم باید از همون کلاهبرداری نشات گرفته باشه، نه یه اتفاق دیگه. این یعنی یه «رابطه سببیت» قوی بین جرم و ضرر شما باید وجود داشته باشه.
قطعی و حتمی بودن ضرر
ضرری که می خواید جبران بشه، باید قطعی و محقق باشه، نه صرفاً یه ضرر احتمالی یا فرضی. مثلاً اگه ادعا می کنید که به خاطر جرم، یه معامله ای رو از دست دادید و ممکنه سود زیادی می کردید، این «منافع از دست رفته» باید به حدی محرز و قطعی باشن که قاضی بتونه با قطعیت اونا رو قبول کنه. ضررهای صرفاً احتمالی که هنوز مشخص نیستن، معمولاً قابل مطالبه از طریق تامین خواسته نیستن.
قانونی و مشروع بودن خواسته
خواسته شما باید از نظر قانونی و شرعی، مشروع و قابل قبول باشه. یعنی مثلاً نمی تونید درخواست تامین برای پولی بدید که از یه معامله غیرقانونی به دست اومده.
چه جور ضرر و زیانی رو میشه با تامین خواسته کیفری مطالبه کرد؟
شما وقتی از یه جرمی آسیب می بینید، ممکنه انواع مختلفی از ضرر و زیان بهتون وارد بشه. تامین خواسته کیفری بیشتر روی جبران ضررهای مالی تمرکز داره. حالا بیایید ببینیم دقیقاً چه نوع ضرر و زیان هایی رو می تونید از طریق این ابزار قانونی مطالبه کنید:
ضرر و زیان مادی
این رایج ترین نوع ضرره که شامل هر چیزی میشه که قابل ارزیابی مالیه و به اموال شما آسیب رسونده یا از بین برده. مثلاً:
- از بین رفتن مال: اگه کسی مال شما رو دزدیده یا از بین برده (مثلاً ماشینتون رو نابود کرده).
- نقص عضو یا آسیب جسمانی: اگه در اثر جرم (مثل تصادف یا ضرب و جرح) بهتون آسیب جسمی وارد شده، هزینه های درمانی، از دست دادن درآمد به خاطر ناتوانی موقت یا دائم، دیه و ارش (مبلغی که بابت صدمات جسمانی غیر از دیه تعیین میشه) جزو ضررهای مادی هستن.
- هزینه های درمانی و بیمارستانی: تمام هزینه هایی که برای درمان جراحات ناشی از جرم پرداخت کردید.
- سایر هزینه ها: مثلاً هزینه های مربوط به بازسازی ملک آسیب دیده، اجرت المثل ایام فوت یا جراحت (یعنی پولی که باید برای جبران زمانی که نمی تونستید کار کنید بهتون پرداخت بشه).
منافع از دست رفته (منافع ممکن الحصول)
گاهی اوقات جرم باعث میشه که شما یه سودی رو که قرار بوده به دست بیارید، از دست بدید. به این میگن «منافع ممکن الحصول». البته مطالبه این نوع ضرر یه خورده پیچیده تره و باید شرایط خاصی داشته باشه:
- باید قطعی و مسلم باشه که شما این سود رو به دست می آوردید. یعنی صرفاً یه احتمال ضعیف کافی نیست.
- این سود باید کاملاً مشروع و قانونی باشه.
- باید رابطه مستقیمی بین جرم و از دست دادن این سود وجود داشته باشه.
مثلاً اگه یه راننده تاکسی رو دزدیدن، اون ممکنه بتونه اجرت المثل ایام توقیف یا سرقت تاکسی رو مطالبه کنه؛ یعنی پولی که تو این مدت از کار کردن با تاکسی به دست می آورد.
ضرر معنوی
ضرر معنوی به آسیب هایی گفته میشه که به حیثیت، آبرو، اعتبار، احساسات و آرامش روانی شما وارد میشه. مثل ناراحتی های روحی و روانی، از بین رفتن آبرو و اعتبار، یا حتی از دست دادن لذت های زندگی. تو سیستم حقوقی ایران، ضرر معنوی قابل مطالبه هست و قاضی می تونه متناسب با آسیب وارده، مبلغی رو به عنوان جبران تعیین کنه. اما نکته مهم اینجاست که معمولاً «تامین خواسته کیفری» برای ضرر معنوی صادر نمیشه. تامین خواسته بیشتر برای ضررهای مالی و مادی کاربرد داره که بشه اون ها رو با توقیف اموال جبران کرد. ضرر معنوی رو میشه تو دادخواست جداگانه جبران ضرر و زیان ناشی از جرم مطالبه کرد.
کی باید درخواست تامین خواسته کیفری بدیم؟ زمان بندی طلایی!
دانستن اینکه چه زمانی باید درخواست تامین خواسته کیفری رو مطرح کنید، خیلی مهمه. چون اگه زمانش رو اشتباه انتخاب کنید، ممکنه شانس خودتون رو برای حفظ حق از دست بدید. به طور کلی، شما تو سه مرحله می تونید این درخواست رو مطرح کنید:
همزمان با شکایت کیفری
یکی از بهترین و رایج ترین زمان ها، همون موقعی هست که دارید شکایت کیفری خودتون رو مطرح می کنید. یعنی تو همون شکواییه اولیه، کنار اینکه جرم رو توضیح میدید و درخواست تعقیب و مجازات متهم رو دارید، می تونید درخواست صدور قرار تامین خواسته رو هم اضافه کنید. مزایای این کار چیه؟
- سرعت عمل: هرچی زودتر درخواست بدید، شانس کمتری برای متهم پیش میاد که اموالش رو منتقل کنه.
- یکپارچگی پرونده: همه چیز از اول تو یه پرونده قرار میگیره و کار شما راحت تر میشه.
البته باید همون موقع هم مدارک و ادله کافی برای اثبات ضرر و زیان و انتساب جرم به متهم رو داشته باشید.
در طول تحقیقات مقدماتی (دادسرا)
اگه یادتون رفت همزمان با شکایت درخواست بدید، یا مدارکتون کامل نبود و بعداً مدارک جدیدی پیدا کردید، می تونید در طول مرحله تحقیقات مقدماتی تو دادسرا (یعنی زمانی که بازپرس یا دادیار در حال بررسی پرونده و جمع آوری دلایل هستن) هم درخواست تامین خواسته رو مطرح کنید. برای این کار باید یه درخواست کتبی جداگانه به بازپرس یا دادیار ارائه بدید و مدارک خودتون رو پیوست کنید.
بازپرس یا دادیار، با توجه به دلایل موجود تو پرونده و درخواست شما، اگه تشخیص بدن که شرایط لازمه وجود داره، قرار تامین خواسته رو صادر می کنن. این مرحله هم به خاطر سرعت عملش خیلی مهمه.
در مرحله رسیدگی در دادگاه
اگه پرونده از دادسرا به دادگاه رفت و هنوز قرار تامین خواسته صادر نشده بود، یا اینکه در مرحله دادسرا درخواست نداده بودید، تو مرحله رسیدگی تو دادگاه هم همچنان امکان درخواست تامین خواسته وجود داره. دادگاه با بررسی دلایل و مدارک، می تونه این قرار رو صادر کنه. البته تو این مرحله، معمولاً زمان کمتری تا صدور حکم نهایی باقی مونده، پس بهتره هرچه زودتر اقدام کنید.
نکته مهم: تقدیم دادخواست ضرر و زیان!
یه نکته خیلی حیاتی هست که نباید فراموشش کنید: حتی اگه قرار تامین خواسته کیفری صادر بشه و اموال متهم توقیف بشن، شما باید «دادخواست مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم» رو هم به دادگاه کیفری (قبل از اینکه دادرسی تو دادگاه تموم بشه) تقدیم کنید. اگه این دادخواست رو ندید، ممکنه قرار تامین خواسته به درخواست متهم لغو بشه و از اموالش رفع توقیف بشه. پس یادتون باشه: تامین خواسته فقط یه ابزار حفاظتیه، برای اینکه بتونید واقعاً ضررتون رو جبران کنید، باید دادخواست اصلی رو هم بدید!
چطور درخواست بدیم و به کجا مراجعه کنیم؟
حالا که فهمیدیم کی باید درخواست بدیم، بریم سراغ اینکه چطور این کار رو انجام بدیم و به کدوم مراجع باید مراجعه کنیم. این مراحل رو با دقت دنبال کنید تا کارتون با مشکل روبرو نشه.
مراجع صالح: به کی باید بگیم؟
مرجع صالح برای صدور قرار تامین خواسته کیفری، بستگی به مرحله ای داره که پرونده شما توش قرار داره:
- تو مرحله تحقیقات مقدماتی (دادسرا): اینجا باید درخواستتون رو به «بازپرس» یا «دادیار»ی که مسئول پرونده شماست، ارائه بدید. این مقام قضایی، با بررسی دلایل، اگه شرایط رو کافی بدونه، قرار تامین خواسته رو صادر می کنه.
- تو مرحله رسیدگی (دادگاه): اگه پرونده از دادسرا به دادگاه رفته باشه، باید درخواست رو به «دادگاه کیفری» که داره به پرونده رسیدگی می کنه، بدید.
مراحل تقدیم درخواست: گام به گام
روش های تقدیم درخواست معمولاً به این شکله:
- به صورت کتبی: حتماً باید درخواستتون رو به صورت کتبی ارائه بدید. این درخواست می تونه به یکی از دو شکل زیر باشه:
- ضمن شکواییه: همون طور که قبلاً گفتیم، بهترین کار اینه که تو همون شکواییه اولیه تون، کنار توضیحات جرم و درخواست مجازات، یه پاراگراف هم برای درخواست تامین خواسته اضافه کنید و مبلغ یا نوع اموالی که می خواید توقیف بشه رو مشخص کنید.
- به صورت مجزا: اگه شکواییه رو قبلاً فرستادید یا تو مرحله تحقیقات هستید، می تونید یه درخواست جداگانه تحت عنوان «درخواست صدور قرار تامین خواسته کیفری» خطاب به بازپرس یا دادگاه بنویسید و شماره پرونده، مشخصات خودتون و متهم، شرح مختصری از جرم و ضرر وارده، و در نهایت خواسته تامین خواسته رو توش قید کنید.
مدارک و مستندات لازم: چی ببریم؟
برای اینکه درخواستتون قوی و قابل قبول باشه، حتماً باید مدارک کافی رو ضمیمه کنید. این مدارک می تونن شامل موارد زیر باشن:
- کپی شناسنامه و کارت ملی شاکی.
- شکواییه اولیه (اگه درخواست جداگانه میدید).
- مدارکی که وقوع جرم و انتساب اون به متهم رو نشون میدن (مثل گزارش پلیس، صورت جلسه نیروی انتظامی، کپی پیامک ها، پرینت مکالمات، شهادت شهود).
- مدارکی که ضرر و زیان وارده رو اثبات می کنن (مثل فیش های واریزی، فاکتورهای خرید یا فروش، قراردادها، گواهی کارشناسی، گواهی پزشکی قانونی برای آسیب های جسمی، برآورد خسارت توسط کارشناس).
- اگه سندی از اموال متهم دارید که می دونید مالکش اونه (مثلاً سند ملک یا کپی سند ماشین)، می تونید اون رو هم ارائه بدید تا روند توقیف سریع تر پیش بره.
هر چقدر مدارکتون کامل تر و محکم تر باشه، شانس صدور قرار تامین خواسته بیشتر میشه.
تامین خواسته کیفری و حقوقی، چه فرقی با هم دارن؟
همون طور که در طول مقاله اشاره کردیم، تامین خواسته هم تو دعاوی کیفری وجود داره و هم تو دعاوی حقوقی. اما این دو تا با هم فرق های مهمی دارن که دونستنشون حسابی به کارتون میاد و جلوی اشتباه رو می گیره:
| ویژگی | تامین خواسته کیفری | تامین خواسته حقوقی |
|---|---|---|
| مرجع صالح | بازپرس، دادیار (در دادسرا)، دادگاه کیفری | دادگاه حقوقی |
| نیاز به خسارت احتمالی | نیاز ندارد. شاکی نیازی به واریز وجهی به عنوان خسارت احتمالی ندارد. | نیاز دارد. خواهان باید درصدی از مبلغ خواسته را به عنوان خسارت احتمالی (معمولاً ۱۰ الی ۱۵ درصد) به صندوق دادگستری واریز کند. |
| هدف اصلی | حفظ حقوق مالی زیان دیده از جرم و جبران ضرر ناشی از آن. | حفظ حقوق خواهان در دعوای مدنی (یعنی قبل از صدور حکم نهایی، جلوی از بین رفتن مال رو بگیره). |
| زمان درخواست | همزمان با شکایت، در طول تحقیقات یا در مرحله رسیدگی در دادگاه کیفری. | همزمان با دادخواست یا قبل از طرح دعوای اصلی (در این صورت باید ظرف ۱۰ روز دادخواست اصلی تقدیم شود). |
| قابلیت اعتراض | قرارهای صادره از دادسرا توسط متهم قابل اعتراض هستند. قرارهای صادره از دادگاه کیفری معمولاً قطعی و غیرقابل اعتراضند. | قرار صادره توسط دادگاه حقوقی ظرف ۱۰ روز توسط خوانده قابل اعتراض است. |
| مبنای صدور | ادله قابل قبول (فیش واریزی، گزارش پلیس، شهادت و…). | سند رسمی، اسناد تجاری (چک، سفته، برات)، ادله موجود در پرونده (در صورت محرز بودن). |
| نحوه اجرا | مطابق مقررات اجرای احکام مدنی، اما در واحد اجرای احکام کیفری. | مطابق مقررات اجرای احکام مدنی در واحد اجرای احکام مدنی. |
همون طور که می بینید، بزرگ ترین تفاوت تو «خسارت احتمالی» هست که تو امور کیفری از شاکی گرفته نمیشه. این نشون میده که قانون برای حمایت از قربانیان جرم، تسهیلات بیشتری رو فراهم کرده.
میشه به قرار تامین خواسته کیفری اعتراض کرد؟ کی و چطور؟
طبیعتاً وقتی یه قراری صادر میشه که اموال یه نفر رو توقیف می کنه، ممکنه اون فرد (یا حتی یه نفر دیگه) نسبت به اون اعتراض داشته باشه. تو تامین خواسته کیفری هم همین طوره، ولی شرایط اعتراضش یه خورده متفاوته:
قرارهای صادره از دادسرا
اگه قرار تامین خواسته کیفری توسط بازپرس یا دادیار تو دادسرا صادر شده باشه، متهم می تونه بهش اعتراض کنه. معمولاً مهلت اعتراض ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قراره. متهم باید اعتراض خودش رو به صورت کتبی به مرجع صادرکننده قرار ارائه بده. این اعتراض توسط دادگاه صالح (مثلاً دادگاه کیفری دو) بررسی میشه و اون ها تصمیم می گیرن که قرار تامین خواسته تایید بشه یا لغو.
قرارهای صادره از دادگاه
اما اگه قرار تامین خواسته توسط خود دادگاه (در مرحله رسیدگی) صادر شده باشه، این قرار معمولاً «قطعی» و «غیرقابل اعتراض» محسوب میشه. این یعنی وقتی دادگاه تصمیم به توقیف اموال می گیره، دیگه متهم نمی تونه به اون قرار اعتراض کنه. این تفاوت مهمی بین قرارهای دادسرا و دادگاهه.
موارد رفع اثر از قرار: کی قرار لغو میشه؟
غیر از اعتراض، تو یه سری شرایط، قرار تامین خواسته کیفری خود به خود یا با درخواست متهم، «رفع اثر» میشه و اموالش از توقیف آزاد میشن. این موارد شامل:
- صدور حکم برائت: اگه متهم تو دادگاه تبرئه بشه و ثابت بشه جرمی مرتکب نشده، طبیعیه که دیگه دلیلی برای توقیف اموالش نیست و قرار تامین خواسته لغو میشه.
- عدم تقدیم دادخواست ضرر و زیان در مهلت مقرر: همون طور که قبلاً گفتیم، شاکی حتماً باید دادخواست مطالبه ضرر و زیان رو هم (قبل از ختم دادرسی تو دادگاه کیفری) تقدیم کنه. اگه این کار رو نکنه، متهم می تونه از دادگاه بخواد که از قرار تامین خواسته رفع اثر کنه.
- تبدیل تامین: اگه متهم مالی رو به جای مال توقیف شده معرفی کنه یا یه ضامن معتبر ارائه بده و دادگاه هم قبول کنه، قرار تامین روی مال اولیه رفع اثر میشه و روی مال جدید یا تعهد ضامن اعمال میشه.
اعتراض شخص ثالث: وقتی پای یه غریبه وسطه!
یه وقتایی هم پیش میاد که اموالی توقیف میشن که اصلاً مال متهم نیستن! یعنی صاحب اصلی اونا یه شخص ثالثه که نه شاکیه و نه متهم. تو این حالت، طبق ماده ۱۱۱ قانون آیین دادرسی کیفری، اون شخص ثالث می تونه به این توقیف اعتراض کنه. این اعتراض باید تو دادگاه حقوقی مطرح بشه و دادگاه هم طبق قوانین اجرای احکام مدنی، بهش رسیدگی می کنه و اگه ادعای شخص ثالث ثابت بشه، اموال از توقیف آزاد میشن.
تبدیل توقیف اموال و تغییر تامین؛ آیا میشه؟
بله، خبر خوب اینه که امکان تبدیل اموال توقیف شده یا حتی تغییر نوع تامین وجود داره. این قضیه بیشتر به درد متهم می خوره که ممکنه بخواد مالی که توقیف شده رو عوض کنه یا به جاش یه تضمین دیگه بده تا بتونه از مال توقیف شده اش استفاده کنه. بیایید ببینیم شرایطش چیه:
درخواست متهم برای تبدیل
متهم می تونه از بازپرس یا دادگاه بخواد که مال توقیف شده رو تبدیل کنه. مثلاً اگه یه ماشین ازش توقیف شده، ممکنه بخواد به جاش پول نقد واریز کنه یا سند یه ملک دیگه رو به عنوان تضمین ارائه بده. یا حتی می تونه درخواست بده که به جای مال توقیف شده، یه ضامن معتبر معرفی کنه.
مستند قانونی: ماده ۱۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی و انطباقش تو امور کیفری
اگهچه این مسئله تو قانون آیین دادرسی کیفری هم پیش بینی شده، اما معمولاً برای تعیین شرایط و نحوه تبدیل، به ماده ۱۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی استناد میشه. این ماده میگه که:
- متهم می تونه درخواست تبدیل تامین رو به دادگاهی که قرار رو صادر کرده، بده.
- دادگاه باید ظرف ۱۰ روز به این درخواست رسیدگی کنه و قرار مقتضی رو صادر کنه.
- اگه متهم بخواد پول نقد یا اوراق بهادار رو به جای مال توقیف شده قرار بده، باید همون میزان رو به حساب دادگستری یا یکی از بانک ها واریز کنه.
- اگه بخواد مال دیگری رو به جای مال توقیف شده معرفی کنه، اون مال جدید باید از نظر قیمت و سهولت فروش، از مال قبلی کمتر نباشه.
شرایط تبدیل: ارزش و سهولت فروش
مهم ترین شرط برای قبول درخواست تبدیل، اینه که مال جدید یا تضمین جدیدی که متهم معرفی می کنه، از نظر ارزش و اینکه چقدر راحت میشه اون رو فروخت (یا وصول کرد)، از مال اولیه کمتر نباشه. یعنی نباید با تبدیل تامین، حقوق شاکی به خطر بیفته. مثلاً اگه یه آپارتمان باارزش توقیف شده، نمیشه به جاش یه زمین تو یه جای پرت که هیچ خریداری نداره، پیشنهاد داد.
رضایت ذینفع: تو موارد توقیف عین خواسته
یه حالت خاص داریم که توش «عین خواسته» توقیف شده. یعنی مثلاً خود اون موبایلی که سرقت شده، توقیف شده. تو این حالت، اگه متهم بخواد اون موبایل رو با چیز دیگه ای عوض کنه، باید «رضایت شاکی» رو هم داشته باشه. چون شاکی ممکنه دقیقاً همون عین رو بخواد و نه چیز دیگه. این قاعده بیشتر برای مواردیه که اون مال، خودش اهمیت خاصی برای شاکی داره. البته این مورد در ارتباط با اموالی که وسیله ارتکاب جرم بودن یا از جرم به دست اومدن، فرق می کنه و تبدیلش شرایط خاص خودشو داره.
نمونه درخواست (شکواییه) تامین خواسته کیفری: گام به گام تا احقاق حق!
خب، رسیدیم به یکی از مهم ترین بخش های مقاله، یعنی ارائه یه نمونه عملی که بتونید ازش استفاده کنید. یادتون باشه که این یه نمونه کلیه و حتماً باید بر اساس جزئیات پرونده خودتون، اون رو تغییر بدید. اگه امکانش هست، حتماً قبل از ثبت درخواست، با یه وکیل متخصص مشورت کنید تا مطمئن بشید همه چیز درست و کامل انجام میشه.
عنوان فرم: درخواست صدور قرار تامین خواسته کیفری (ضمن شکواییه)
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
با سلام و احترام،
اینجانب (شاکی) [نام و نام خانوادگی شاکی] فرزند [نام پدر شاکی] به شماره ملی [کد ملی شاکی] به نشانی [اقامتگاه کامل شاکی] و شماره تماس [شماره تماس شاکی]، در خصوص شکایت از مشتکی عنه / متهم [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه/متهم] فرزند [نام پدر متهم] به شماره ملی [کد ملی متهم] به نشانی [اقامتگاه کامل متهم] و شماره تماس [شماره تماس متهم]، به استحضار عالی می رساند:
عنوان اتهام:
کلاهبرداری، تحصیل مال از طریق نامشروع
محل وقوع جرم:
[نام شهر/محل وقوع جرم] (مثلاً: پلتفرم دیوار)
تاریخ وقوع جرم:
[تاریخ دقیق وقوع جرم] (مثلاً: مورخ 1402/07/15)
شرح شکایت:
اینجانب در مورخ [تاریخ]، با مشاهده آگهی فروش [نوع کالا/خدمت، مثلاً: لپ تاپ مدل X] در پلتفرم [نام پلتفرم، مثلاً: دیوار]، به شماره تماس [شماره تماس متهم در آگهی] با مشتکی عنه/متهم تماس گرفتم. پس از مذاکرات اولیه، به مبلغ [مبلغ کل کلاهبرداری، مثلاً: سی میلیون تومان] برای خرید [کالا/خدمت] توافق کردیم. اینجانب مبلغ مذکور را طی [تعداد] فقره واریزی به شماره کارت [شماره کارت متهم] به نام [نام صاحب حساب] در تاریخ های [تاریخ های واریزی] به حساب ایشان واریز نمودم. مدارک واریز وجه نیز پیوست این شکواییه می باشد.
متاسفانه، پس از گذشت [مدت زمان، مثلاً: دو ماه] از واریز مبلغ، مشتکی عنه/متهم از ارسال کالا/ارائه خدمت خودداری کرده و با وجود تماس های مکرر اینجانب، از استرداد وجه واریزی نیز امتناع ورزیده است. حتی پس از [ذکر اقداماتی که انجام داده اید، مثلاً: ارسال پیامک و تلاش برای ارتباط تلفنی]، پاسخی دریافت نکرده ام و متوجه شده ام که شماره تماس ایشان نیز غیرفعال شده است.
با توجه به عدم تحویل کالا/خدمت و امتناع از استرداد وجه واریزی، واضح است که مشتکی عنه/متهم از ابتدا قصد کلاهبرداری و تحصیل مال از طریق نامشروع را داشته است. لذا با تقدیم این شکواییه، تقاضای رسیدگی و تعقیب و مجازات نامبرده را دارم.
دلایل و منضمات:
- تصویر کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی.
- تصویر اسکرین شات آگهی پلتفرم [نام پلتفرم].
- تصویر فیش های واریزی به شماره کارت مشتکی عنه/متهم.
- پرینت گردش حساب بانکی شاکی.
- تصویر پیامک ها یا مکالمات ثبت شده (در صورت وجود).
- گزارش استعلام از پلیس فتا (در صورت اقدام قبلی).
خواسته:
- صدور قرار تامین خواسته کیفری به میزان مبلغ [مبلغ کل ضرر و زیان، مثلاً: سی میلیون تومان] از کلیه اموال و دارایی های مشتکی عنه/متهم (اعم از وجه نقد در حساب های بانکی، اموال منقول و غیرمنقول) به استناد مواد ۱۰۷ و ۱۰۸ قانون آیین دادرسی کیفری، جهت جلوگیری از تضییع حقوق اینجانب.
- تعقیب و مجازات مشتکی عنه/متهم به استناد ماده [ذکر ماده قانونی جرم، مثلاً: ۲ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری].
با تشکر و احترام فراوان،
[امضاء شاکی/وکیل]
[نام و نام خانوادگی شاکی/وکیل]
[تاریخ]
توضیحات مهم برای تکمیل این نمونه:
- دقت در اطلاعات: حتماً تمام مشخصات شاکی و مشتکی عنه/متهم رو به دقت و کامل وارد کنید. هرگونه اشتباه ممکنه روند پرونده رو با مشکل روبرو کنه.
- شرح دقیق واقعه: تو بخش «شرح شکایت»، واقعه رو با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی توضیح بدید. اینکه چطور ضرر بهتون وارد شده و متهم چه کارهایی کرده.
- ذکر تمامی دلایل: هر مدرکی که دارید و فکر می کنید به اثبات جرم و ضرر شما کمک می کنه، حتماً ذکر و پیوست کنید. حتی اگه مطمئن نیستید، باز هم اون رو ارائه بدید.
- مبلغ خواسته: مبلغی که به عنوان ضرر و زیان می خواید توقیف بشه رو به دقت مشخص کنید. اگه ضرر و زیان شما عین معین هست، اون رو به وضوح بیان کنید.
- مشورت با وکیل: تاکید می کنم که برای پرونده های حقوقی و کیفری، به خصوص زمانی که پای توقیف اموال وسطه، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل می تونه با توجه به جزئیات پرونده شما، بهترین راهکار رو پیشنهاد بده و درخواست شما رو به بهترین شکل تنظیم کنه تا احتمال موفقیتتون بالا بره.
نتیجه گیری
تامین خواسته کیفری، به قول معروف، یه شاه کلید تو دست شماست تا بتونید از حق و مالتون در برابر شیطنت های متهم محافظت کنید. همون طور که دیدیم، این ابزار قانونی بهتون این امکان رو میده که قبل از اینکه متهم فرصت کنه اموالش رو از دست خارج کنه، اون ها رو توقیف کنید و جلوی تضییع حق خودتون رو بگیرید. از تفاوت های مهمش با تامین خواسته حقوقی (که نیاز به خسارت احتمالی نداره) تا مراحل و شرایطش رو با هم مرور کردیم و حتی یه نمونه عملی هم براتون آوردیم.
یادتون باشه که تو مسائل حقوقی، زمان بندی و اقدام به موقع حرف اول رو میزنه. هر چقدر زودتر و دقیق تر برای درخواست تامین خواسته کیفری اقدام کنید، شانس بیشتری برای جبران ضرر و زیانتون خواهید داشت. اما از اون مهم تر، اینه که به پیچیدگی های قانونی و اداری این فرآیند آگاه باشید.
پس اگه خدایی نکرده تو موقعیتی قرار گرفتید که فکر می کنید نیاز به تامین خواسته کیفری دارید، اصلاً دست دست نکنید. مطالعه این مقاله یه شروع عالیه، ولی برای اینکه مطمئن بشید همه چیز به درستی انجام میشه و حقوق شما به طور کامل حفظ میشه، حتماً با یه وکیل متخصص تو امور کیفری مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنمای شما باشه و کمک کنه تا این مسیر رو با اطمینان خاطر بیشتری طی کنید و به حقتون برسید.