خسارت تاخیر تادیه چک صیادی ثبت نشده

خسارت تاخیر تادیه برای چک صیادی ثبت نشده، چون ماهیت سند عادی پیدا می کند، معمولاً از تاریخ مطالبه (مانند ارسال اظهارنامه یا تقدیم دادخواست) و بر اساس ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی محاسبه می شود، مگر اینکه دارنده بتواند مراجعه به بانک در سررسید را ثابت کند که در این صورت برخی دادگاه ها تاریخ سررسید را مبدأ محاسبه قرار می دهند.

چک صیادی آمده که کارها را راحت تر و مطمئن تر کند، اما گاهی اوقات همین چک های به ظاهر ساده هم می توانند دردسرهای بزرگی برای آدم بسازند. یکی از این دردسرها وقتی پیش می آید که چک صیادی دارید، اما صادرکننده زحمت ثبت آن را در سامانه صیاد به خودش نداده است. حالا شما یک برگ کاغذ دستتان است که نه ماهیت حقوقی چک صیادی ثبت شده را دارد و نه می توانید مثل چک های قدیمی راحت از بانک گواهی عدم پرداخت بگیرید. در چنین شرایطی، تکلیف مطالبه وجه و مهم تر از آن، خسارت تاخیر تادیه چیست؟ از کی باید این خسارت را حساب کرد؟ آیا اصلا راهی برای مطالبه وجود دارد؟ این ها سوالاتی است که ذهن خیلی ها را مشغول کرده و ابهامات زیادی برای دارنده و صادرکننده چک ایجاد می کند. در این مقاله می خواهیم با زبانی خودمانی و کاربردی، همه چیز را درباره خسارت تاخیر تادیه چک صیادی ثبت نشده برایتان روشن کنیم و بگوییم چطور می توانید حق و حقوقتان را پیگیری کنید.

چک صیادی ثبت نشده: از مفهوم تا تبعات حقوقی

قبل از اینکه سراغ خسارت تاخیر تادیه برویم، بهتر است اول بفهمیم اصلا «چک صیادی ثبت نشده» یعنی چی و چه فرقی با بقیه چک ها دارد. این روزها با تغییرات جدید قانون چک، خیلی ها هنوز سردرگم اند و فرق چک های صیادی و قدیمی و ثبت شدن و نشدنشان را نمی دانند. بیایید با هم یک مرور ساده اما حسابی روی این موضوع داشته باشیم تا پازل ماجرا برایتان کامل شود.

مفهوم چک صیادی و الزام به ثبت در سامانه

یادتان هست قبلاً هر کسی دسته چک می گرفت، فقط کافی بود اطلاعات را روی برگه چک بنویسد و تحویل طرف مقابل دهد؟ اما داستان از سال ۱۳۹۹ و با اصلاح قانون صدور چک کاملاً تغییر کرد. الان چک ها باید حتماً در سامانه یکپارچه صیاد ثبت شوند. هدف از این کار، شفافیت بیشتر، کاهش چک های برگشتی و بالابردن اعتبار چک در مبادلات مالی است. یعنی چی؟ یعنی وقتی شما یک چک صیادی می نویسید (همین چک های بنفش رنگ خودمان)، علاوه بر نوشتن اطلاعات روی خود برگه، باید مشخصات گیرنده، مبلغ و تاریخ را توی سامانه صیاد هم ثبت کنید. دارنده هم باید این اطلاعات را تأیید کند. این روند باعث می شود همه چیز روشن باشد و از سوءاستفاده ها جلوگیری شود. در واقع، ماده ۲۱ قانون صدور چک به صراحت می گوید که صدور هر برگ چک مستلزم ثبت هویت دارنده، مبلغ و تاریخ مندرج در چک برای شناسه یکتای برگ چک توسط صادرکننده است. این یعنی ثبت کردن، یک جور تشریفات قانونی و اجباری برای چک صیادی به حساب می آید.

ماهیت حقوقی چک صیادی ثبت نشده

حالا اگر صادرکننده این زحمت را به خودش نداد و چک را توی سامانه صیاد ثبت نکرد چه اتفاقی می افتد؟ اینجا داستان کمی پیچیده می شود. طبق قانون جدید، چکی که در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، دیگر سند تجاری محسوب نمی شود. این یعنی چی؟ یعنی دیگر آن مزایای خاص چک به عنوان یک سند تجاری (مثل امکان پیگیری از طریق اجرای ثبت، جنبه کیفری داشتن، مسئولیت تضامنی ظهرنویس ها و …) را ندارد. در واقع، یک چک صیادی که ثبت نشده، از دید قانون تبدیل به یک سند عادی می شود. این مسئله خیلی مهم است، چون مسیر مطالبه وجه آن را کاملاً تغییر می دهد.

وقتی ماهیت چک به سند عادی تغییر می کند، دیگر نمی توانید برای وصول آن به بانک مراجعه کنید و درخواست صدور گواهی عدم پرداخت بدهید. بانک ها طبق قانون جدید مکلف اند از پرداخت وجه چک هایی که ثبت نشده اند، خودداری کنند و گواهی عدم پرداخت هم صادر نمی کنند. پس عملاً آن مسیری که برای چک های صیادی ثبت شده یا چک های قدیمی وجود داشت، اینجا بسته می شود.

تفاوت کلیدی با چک های صیادی ثبت شده و چک های قدیمی

برای اینکه بهتر تفاوت ها را بفهمید، بیایید یک مقایسه کوچک انجام دهیم:

ویژگی	چک صیادی ثبت شده	چک صیادی ثبت نشده	چک قدیمی (قبل از 1399)
ثبت در سامانه صیاد	الزامی	انجام نشده	لازم نیست
ماهیت حقوقی	سند تجاری	سند عادی	سند تجاری
امکان صدور گواهی عدم پرداخت توسط بانک	بله	خیر	بله
پیگیری از طریق اجرای ثبت	بله (برای چک صیادی برگشتی)	خیر	بله
جنبه کیفری	در شرایط خاص (برای چک صیادی برگشتی)	خیر	در شرایط خاص
مسیر مطالبه	سریع تر، قضایی و ثبتی	فقط از طریق دادگاه (به عنوان سند عادی)	سریع تر، قضایی و ثبتی

همان طور که می بینید، چک صیادی ثبت نشده تقریباً تمام مزایای یک سند تجاری را از دست می دهد و فقط در حد یک سند عادی که نشان دهنده بدهی است، باقی می ماند. این یعنی باید راه و روش مطالبه خسارت تاخیر تادیه آن را هم از دریچه ای دیگر نگاه کنیم.

خسارت تاخیر تادیه در نظام حقوقی ایران: مروری بر مبانی

خب، حالا که فهمیدیم چک صیادی ثبت نشده چه وضعیتی دارد، بیایید کمی هم درباره خود «خسارت تاخیر تادیه» صحبت کنیم. این اصطلاح حقوقی برای خیلی ها گنگ و نامفهوم است، اما اصل داستانش ساده است: جریمه دیرکرد پرداخت بدهی. البته نه جریمه ای که به بانک می دهید، بلکه جبران زیانی که به خاطر دیرکرد پرداخت به شما وارد شده است.

تعریف و مفهوم خسارت تاخیر تادیه

تصور کنید کسی به شما بدهکار است و قرار بوده فلان تاریخ پولتان را پس دهد، اما نمی دهد. در این مدت، ارزش پولتان کم می شود، یا شاید فرصت سرمایه گذاری را از دست داده اید. خسارت تاخیر تادیه دقیقاً برای جبران همین زیان هاست. در واقع، یک راهکار قانونی است برای اینکه ارزش پول از دست رفته شما تا حدودی جبران شود. این خسارت با بهره فرق می کند؛ بهره معمولاً سودی است که روی اصل پول محاسبه می شود، اما خسارت تاخیر تادیه فقط برای جبران کاهش ارزش پول به خاطر تورم و از دست رفتن قدرت خرید در طول زمان تاخیر است. همچنین نباید آن را با جریمه اشتباه گرفت؛ جریمه بیشتر جنبه تنبیهی دارد، اما خسارت تاخیر تادیه جنبه جبرانی.

ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی: ستون فقرات مطالبه خسارت

وقتی صحبت از خسارت تاخیر تادیه به میان می آید، خصوصاً برای اسناد عادی، ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی مثل ستون فقرات ماجراست. این ماده می گوید:

«در دعاوی که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج ایران باشد، دادگاه در صورت مطالبه داین و اثبات جهت استحقاق، با رعایت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام ادای دین، با جلب نظر کارشناس، خسارت تاخیر تادیه را محاسبه و مورد حکم قرار خواهد داد.»

به زبان ساده تر، این ماده چند شرط اصلی برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه تعیین می کند:

1. طلب باید مسلم و قطعی باشد: یعنی هیچ شکی درباره بدهی و مبلغ آن وجود نداشته باشد.
2. دین باید حال باشد: یعنی سررسید پرداخت آن فرا رسیده باشد و زمان آن نگذشته باشد.
3. داین (طلبکار) باید مطالبه کرده باشد: یعنی شما به عنوان طلبکار، بدهی تان را از بدهکار مطالبه کرده باشید. این مطالبه می تواند با فرستادن اظهارنامه، یا تقدیم دادخواست به دادگاه باشد.
4. مدیون (بدهکار) باید توانایی پرداخت داشته باشد: این شرط برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی است، اگرچه اثبات آن کمی پیچیده است.

مهم ترین نکته در این ماده، بحث «نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی» است. یعنی دادگاه برای محاسبه خسارت، سراغ نرخ تورم سالانه که توسط بانک مرکزی اعلام می شود، می رود. این نرخ به عنوان ملاکی عادلانه برای جبران کاهش ارزش پول در نظر گرفته می شود.

تفاوت خسارت تاخیر تادیه اسناد تجاری با اسناد عادی

شاید بپرسید خب چه فرقی می کند؟ چه چک صیادی ثبت شده باشد، چه ثبت نشده، مگر همه بدهی نیستند؟ بله، از نظر ماهیت بدهی درست است، اما از نظر نحوه مطالبه خسارت تاخیر تادیه، تفاوت از زمین تا آسمان است.

• اسناد تجاری (مثل چک های صیادی ثبت شده و چک های قدیمی): برای این اسناد، معمولاً قوانین خاصی وجود دارد که شرایط مطالبه خسارت تاخیر تادیه را کمی متفاوت تر و راحت تر کرده است. مثلاً در مورد چک، معمولاً از تاریخ سررسید چک، یا از تاریخ برگشت خوردن چک، خسارت تاخیر تادیه محاسبه می شود و نیاز به اثبات مطالبه یا برخی شروط دیگر ماده ۵۲۲ نیست. این یکی از مزایای مهم اسناد تجاری است.
• اسناد عادی (مثل چک صیادی ثبت نشده): اما وقتی یک سند، ماهیت عادی پیدا می کند، دیگر آن قوانین خاص اسناد تجاری شامل حالش نمی شود. اینجاست که ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی به تنهایی حاکم است. یعنی باید تمام شروطی که در این ماده گفتیم، مثل «مطالبه داین» به درستی رعایت و اثبات شود. این یعنی مسیر مطالبه کمی طولانی تر و با چالش های بیشتری همراه خواهد بود. برای همین است که می گوییم ثبت نشدن چک در سامانه صیاد، تأثیر زیادی روی حقوق دارنده می گذارد.

مبدا محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک صیادی ثبت نشده: جدال دو دیدگاه

حالا که با کلیات آشنا شدیم، می رسیم به قسمت هیجان انگیز و بحث برانگیز ماجرا: «از کی باید خسارت تاخیر تادیه را برای چک صیادی ثبت نشده حساب کرد؟» این سوالی است که حتی بین حقوق دانان و قضات هم اختلاف نظر وجود دارد و دو دیدگاه اصلی درباره آن مطرح است. بیایید هر دو دیدگاه را بررسی کنیم.

دیدگاه اول: مبدا از تاریخ مطالبه

این دیدگاه می گوید: «چون چک صیادی ثبت نشده، یک سند عادی است، پس باید کاملاً مثل یک بدهی عادی با آن برخورد کرد.» یادتان هست که ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی یکی از شروط اصلی را «مطالبه داین» یعنی طلبکار قرار داده بود؟ طرفداران این دیدگاه می گویند چون این چک سند تجاری نیست، آن مقررات خاص چک که می گوید خسارت از تاریخ سررسید یا برگشت حساب شود، اینجا کاربرد ندارد. پس خسارت تاخیر تادیه باید از تاریخی شروع شود که طلبکار (شما) به صورت رسمی بدهی اش را مطالبه کرده است.

شیوه های اثبات مطالبه:

• ارسال اظهارنامه قضایی: این یکی از بهترین راه هاست. شما یک اظهارنامه رسمی به بدهکار می فرستید و از او می خواهید که وجه چک را بپردازد. تاریخ ثبت اظهارنامه در دادگستری، تاریخ مطالبه شما محسوب می شود.
• تقدیم دادخواست: اگر مستقیماً به دادگاه رفتید و دادخواست مطالبه وجه چک را دادید، تاریخ ثبت دادخواست شما هم می تواند به عنوان تاریخ مطالبه در نظر گرفته شود.
• راه های دیگر: گاهی اوقات حتی مکاتبات رسمی، پیامک ها یا ایمیل هایی که بدهکار در آن ها به بدهی و مطالبه شما اقرار کرده باشد هم می تواند مستند مطالبه قرار گیرد، البته اثبات این ها کمی سخت تر است.

دلایل و استدلالات موافقین این دیدگاه:

• ماهیت سند عادی: مهم ترین دلیل این است که چک ثبت نشده، دیگر چک به معنای واقعی (سند تجاری) نیست و ماهیت عادی دارد. پس باید قواعد سند عادی بر آن حاکم باشد.
• ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی: این ماده صراحتاً شرط مطالبه را برای شروع محاسبه خسارت تعیین کرده است.
• جلوگیری از بی نظمی: این دیدگاه معتقد است که اگر قرار باشد بدون مطالبه رسمی، خسارت حساب شود، ممکن است بدهکار از زمان مطالبه بی خبر باشد.

دیدگاه دوم: مبدا از تاریخ سررسید (در صورت مراجعه به بانک)

این دیدگاه کمی به نفع دارنده چک است و می گوید: «درست است که چک ثبت نشده سند عادی است، اما بالاخره یک سند مکتوب با تاریخ سررسید مشخص است و وقتی دارنده در تاریخ سررسید به بانک مراجعه می کند، حتی اگر بانک گواهی عدم پرداخت ندهد، این خودش به منزله مطالبه است.» یعنی مراجعه شما به بانک (در تاریخ سررسید) برای نقد کردن چک، خود به خود به معنی مطالبه وجه چک است و دیگر لازم نیست حتماً اظهارنامه بفرستید یا دادخواست بدهید تا از آن تاریخ خسارت حساب شود.

استدلالات حقوقی موافقین این دیدگاه:

• جلوگیری از تضییع حقوق دارنده: اگر قرار باشد دارنده حتماً اظهارنامه بفرستد، این کار باعث طولانی شدن روند و تضییع حقوق او در جبران کاهش ارزش پول می شود، در حالی که او از همان ابتدا قصد وصول وجه را داشته است.
• عرف و عادت: در عرف چک، مراجعه به بانک در سررسید برای وصول، امری بدیهی و به منزله مطالبه است.
• قصد اولیه: صادرکننده با تعیین تاریخ سررسید روی چک، خودش قصد پرداخت در آن تاریخ را داشته و وقتی دارنده مراجعه می کند، عملاً مطالبه صورت گرفته است.

نحوه اثبات مراجعه به بانک در غیاب گواهی عدم پرداخت: اینجاست که کار کمی سخت می شود، چون بانک گواهی نمی دهد. اما راه هایی برای اثبات وجود دارد:

• شهادت شهود: اگر با کسی به بانک رفته اید، می توانید از شهادت او استفاده کنید.
• استعلام از بانک: گاهی اوقات می توان با دستور قضایی، از بانک استعلام گرفت که آیا در تاریخ مشخص، فردی برای وصول چنین چکی مراجعه کرده است یا خیر.
• صورتجلسه قضایی: در مواردی نادر، اگر شرایط فراهم باشد، می توان با حضور قاضی یا کارشناس رسمی، صورتجلسه مراجعه به بانک تهیه کرد.

تحلیل رویه قضایی و نظر ارجح

خب، با وجود این دو دیدگاه، کدام یکی در دادگاه ها بیشتر رایج است؟ رویه قضایی در مورد این موضوع در ابتدا کمی متشتت بود، اما به تدریج به سمت پذیرش دیدگاه دوم (مبدا از تاریخ سررسید، در صورت اثبات مراجعه به بانک) گرایش پیدا کرده است. بسیاری از قضات معتقدند که دارنده چک نباید به دلیل عدم رعایت قانون توسط صادرکننده (یعنی ثبت نکردن چک) از حق خود محروم شود و مراجعه به بانک برای وصول، حتی بدون صدور گواهی عدم پرداخت، به منزله مطالبه است.

مثلاً، در پرونده ای مشابه آنچه در برخی محاکم دیده شده، شعبه ای از دادگاه عمومی حقوقی شهرستان قزوین در حکمی استدلال کرده بود که با توجه به اینکه خواهان (دارنده چک) در روز سررسید چک به بانک مراجعه کرده و قصد مطالبه وجه را داشته، اما بانک به دلیل عدم ثبت چک از پرداخت خودداری کرده، این مراجعه به منزله مطالبه محسوب شده و خسارت تاخیر تادیه باید از تاریخ سررسید مندرج در چک محاسبه شود. این رای نشان می دهد که حتی برای چک های ثبت نشده نیز می توان در صورت اثبات مراجعه به بانک، خسارت را از تاریخ سررسید مطالبه کرد.

نکات مهم در آرای قضایی:

• اهمیت اثبات: اگر می خواهید خسارت از سررسید محاسبه شود، باید حتماً بتوانید مراجعه تان به بانک در آن تاریخ را اثبات کنید.
• تفسیر به نفع دارنده: برخی دادگاه ها سعی می کنند قانون را طوری تفسیر کنند که حقوق دارنده چک که قربانی بی توجهی صادرکننده شده، حفظ شود.

---

با وجود اینکه چک صیادی ثبت نشده، سند عادی محسوب می شود، اما در بسیاری از محاکم قضایی، مراجعه دارنده به بانک در تاریخ سررسید برای وصول وجه، حتی بدون صدور گواهی عدم پرداخت، به منزله مطالبه تلقی شده و مبدأ محاسبه خسارت تاخیر تادیه از همان تاریخ سررسید در نظر گرفته می شود.

---

راهنمای گام به گام مطالبه وجه و خسارت تاخیر تادیه چک صیادی ثبت نشده

حالا که فهمیدیم چک صیادی ثبت نشده چه داستانی دارد و خسارت تاخیر تادیه آن از کی حساب می شود، وقت آن است که برویم سر اصل مطلب: چطور وجه و خسارت این چک را مطالبه کنیم؟ مسیرش کمی با چک های عادی فرق دارد، پس گام به گام با ما همراه باشید.

اقدامات اولیه و پیش از طرح دعوا

قبل از اینکه پایتان به دادگاه باز شود، چند کار هست که می توانید انجام دهید. این کارها هم شاید کارتان را به دادگاه نکشاند، هم در صورت کشیده شدن به دادگاه، دستتان را حسابی پر می کند.

1. تلاش برای مذاکره و حل و فصل مسالمت آمیز: همیشه بهترین راه، توافق خارج از دادگاه است. با صادرکننده چک تماس بگیرید و سعی کنید به صورت دوستانه مشکل را حل کنید. شاید او از وضعیت حقوقی این چک بی خبر بوده باشد یا سوءتفاهمی پیش آمده باشد. اگر به توافق رسیدید، حتماً یک صورتجلسه یا رسید کتبی بگیرید.
2. ارسال اظهارنامه قضایی: اگر مذاکره جواب نداد، بهترین کار این است که یک اظهارنامه قضایی برای صادرکننده بفرستید. در اظهارنامه باید تمام جزئیات چک (مبلغ، تاریخ، شماره سریال، مشخصات صادرکننده) و درخواست شما برای پرداخت وجه و خسارت تاخیر تادیه را به وضوح قید کنید. این اظهارنامه نشان می دهد که شما دین خود را رسماً مطالبه کرده اید و تاریخ ارسال آن می تواند در تعیین مبدأ محاسبه خسارت خیلی مهم باشد. یادتان باشد در اظهارنامه، حتماً مهلت معقولی برای پرداخت (مثلاً ۱۰ روز) تعیین کنید.
3. جمع آوری مستندات:
   • اصل چک: این مهم ترین مدرک شماست.
   • مدارک هویتی: کپی کارت ملی و شناسنامه شما.
   • مدارک اثبات مراجعه به بانک (در صورت وجود): اگر به بانک مراجعه کرده اید و شاهدی دارید یا مدرک دیگری دال بر مراجعه به بانک در تاریخ سررسید دارید، آن ها را هم جمع آوری کنید.
   • رسید ارسال اظهارنامه: حتماً رسید پستی یا الکترونیکی ارسال اظهارنامه را نگه دارید.

طرح دعوا در مراجع قضایی

اگر هیچ کدام از مراحل بالا جواب نداد، دیگر چاره ای جز رفتن به دادگاه نیست. در اینجا مراحل طرح دعوا را توضیح می دهیم:

1. تنظیم دادخواست مطالبه وجه و خسارت تاخیر تادیه: این مهم ترین بخش کار است. باید یک دادخواست حقوقی تنظیم کنید و در آن به وضوح، خواسته خود را «مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده به عنوان سند عادی به شماره … به مبلغ … ریال به انضمام خسارات دادرسی و خسارت تاخیر تادیه از تاریخ … تا زمان وصول» ذکر کنید. در بخش شرح دادخواست، تمام توضیحات مربوط به نحوه صدور چک، ثبت نشدن آن و مطالبه شما را بنویسید.
2. تعیین خواسته و خواهان و خوانده: در دادخواست، مشخصات خودتان (خواهان) و صادرکننده چک (خوانده) را دقیق بنویسید. خواسته شما هم مطالبه وجه و خسارت تاخیر تادیه است.
3. صلاحیت دادگاه:
   • اگر مبلغ چک تا ۲۰ میلیون تومان باشد، باید به «شورای حل اختلاف» مراجعه کنید.
   • اگر مبلغ چک بالای ۲۰ میلیون تومان باشد، باید به «دادگاه عمومی حقوقی» مراجعه کنید.

   دادگاهی که صلاحیت رسیدگی دارد، دادگاه محل اقامت خوانده یا محل صدور چک یا محل بانک صادرکننده چک است.

4. روند دادرسی و نکات مهم در طول دادرسی:
   • بعد از ثبت دادخواست، برای شما و خوانده، وقت رسیدگی تعیین می شود.
   • در دادگاه، باید اصل چک و تمام مدارکتان را ارائه کنید.
   • سعی کنید با زبان ساده و روشن، ماجرا را برای قاضی توضیح دهید.
   • اگر صادرکننده ایراد یا دفاعی داشت، شما هم فرصت پاسخگویی خواهید داشت.
   • ممکن است دادگاه برای تعیین میزان خسارت تاخیر تادیه، موضوع را به کارشناس ارجاع دهد.

نحوه اجرای حکم و وصول مطالبات

اگر دادگاه به نفع شما رای صادر کرد، تازه کار اصلی شروع می شود: اجرای حکم و وصول مطالبات. حکم صادره معمولاً شامل اصل مبلغ چک، خسارت دادرسی (هزینه دادخواست و کارشناسی و …) و خسارت تاخیر تادیه تا تاریخ صدور حکم است. اما اینجا یک نکته مهم وجود دارد:

• تبدیل خسارت تاخیر تادیه از تاریخ صدور حکم تا زمان وصول به روز: خسارت تاخیر تادیه تا لحظه صدور حکم محاسبه شده است. اما چون ممکن است اجرای حکم طول بکشد، شما می توانید درخواست کنید که خسارت تاخیر تادیه از تاریخ صدور حکم تا زمانی که پول واقعاً به دستتان می رسد، دوباره محاسبه و به روز شود. این کار توسط واحد اجرای احکام دادگستری و بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی انجام می شود. یعنی تا آخرین لحظه که پولتان را نگرفته اید، خسارت تاخیر تادیه به آن تعلق می گیرد.

نمونه رای قضایی کاربردی

برای اینکه همه چیز ملموس تر شود، بیایید یک نمونه رای واقعی (البته با جزئیات عمومی شده برای حفظ حریم خصوصی) را بررسی کنیم که در آن، دادگاه درباره خسارت تاخیر تادیه چک صیادی ثبت نشده تصمیم گیری کرده است. این رای مشابه یکی از آرای صادره از شعب دادگاه عمومی حقوقی شهرستان قزوین است و می تواند راهگشا باشد.

موضوع پرونده و خواسته:

خواهان (دارنده چک) آقای «الف»، دعوایی به طرفیت خوانده (صادرکننده چک) آقای «ب» مطرح کرده است با خواسته مطالبه مبلغ ۲۹۰ میلیون ریال بابت وجه یک فقره سند عادی (چک صیادی ثبت نشده در سامانه صیاد) به شماره سریال ۶۰۷۹۴۸۵۵۶۰ با سررسید ۱۴۰۰/۰۶/۱۵، به انضمام خسارات دادرسی و خسارات تاخیر تادیه.

استدلالات دادگاه:

دادگاه با بررسی دادخواست و مستندات ارائه شده، از جمله اصل سند عادی (چک ثبت نشده) که به امضای خوانده رسیده است، اما به دلیل عدم ثبت در سامانه صیاد منجر به صدور گواهی عدم پرداخت توسط بانک نشده، متوجه شد که دین به میزان خواسته بر عهده خوانده ردیف اول قرار دارد. خوانده نیز دفاع موثری در قبال دعوا ارائه نکرده و دلیلی بر برائت ذمه خود اقامه ننموده است.

دادگاه در ادامه استدلال خود آورده است که ملاک محاسبه خسارت تاخیر تادیه، تاریخ مطالبه دین است. خواهان در روز سررسید چک، با مراجعه به بانک، وجه آن را مطالبه نموده، لیکن به جهت عدم رعایت مقررات مربوط به چک (عدم ثبت در سامانه صیاد)، بانک از صدور گواهی عدم پرداخت خودداری کرده است. دادگاه تشخیص داد که صدور گواهی عدم پرداخت در این مورد خاص، موضوعیت ندارد و با مطالبه خواهان به هر نحو (در اینجا مراجعه به بانک در سررسید) و وجود سایر شرایط، ذمه مدیون به پرداخت خسارت تاخیر تادیه مشغول می گردد.

نتیجه گیری و اهمیت رای:

لذا دادگاه با استناد به مواد ۱۹۸، ۵۱۵، ۵۱۹ و ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده ردیف اول را به پرداخت مبلغ ۲۹۰ میلیون ریال بابت اصل خواسته و پرداخت هزینه دادرسی قانونی و خسارت تاخیر تادیه از تاریخ ۱۴۰۰/۰۶/۱۵ (تاریخ سررسید چک و مراجعه به بانک) تا زمان وصول آن بر مبنای نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی محکوم نموده است. (البته در این پرونده، خوانده دومی هم وجود داشته که به دلیل عدم امضای سند، حکم بر بی حقی خواهان نسبت به او صادر شده است.)

نکات کلیدی که می توان از این رای آموخت:

• این رای نشان می دهد که حتی با وجود ثبت نشدن چک صیادی، اگر دارنده بتواند مراجعه خود به بانک در تاریخ سررسید را اثبات کند، می تواند خسارت تاخیر تادیه را از همان تاریخ سررسید مطالبه کند و دادگاه این مراجعه را به منزله مطالبه تلقی می کند.
• ماهیت سند عادی بودن چک ثبت نشده، مانع از مطالبه خسارت تاخیر تادیه نمی شود، اما مسیر و مبدأ محاسبه آن می تواند متفاوت باشد.
• اثبات مراجعه به بانک، کلید اصلی برای مطالبه خسارت از تاریخ سررسید است.

نتیجه گیری

خلاصه کلام اینکه، چک صیادی ثبت نشده، با اینکه در ظاهر شبیه بقیه چک هاست، اما از نظر حقوقی داستانش فرق می کند. این چک دیگر یک سند تجاری نیست و به یک سند عادی تبدیل می شود که همین مسئله، روی نحوه مطالبه وجه و خصوصاً خسارت تاخیر تادیه آن تأثیر می گذارد. مهم ترین چیزی که باید به خاطر بسپارید این است که برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه، ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی حرف اول را می زند و مبدأ محاسبه این خسارت، معمولاً از تاریخ مطالبه رسمی شما (مثلاً ارسال اظهارنامه یا تقدیم دادخواست) خواهد بود. اما اگر بتوانید ثابت کنید که در تاریخ سررسید به بانک مراجعه کرده اید، طبق رویه قضایی غالب، می توانید خسارت را از همان تاریخ سررسید مطالبه کنید.

در این مقاله سعی کردیم تمام پیچ و خم های این مسیر را برایتان روشن کنیم و یک راهنمای کاربردی ارائه دهیم. فراموش نکنید که اهمیت ثبت چک در سامانه صیاد برای جلوگیری از تمام این دردسرها و پیچیدگی های حقوقی بسیار بالاست. هم به عنوان صادرکننده و هم به عنوان دارنده، حتماً از ثبت صحیح و تأیید اطلاعات چک در سامانه اطمینان حاصل کنید. اگر با چنین وضعیتی روبرو شدید و سوالات خاصی در پرونده خود داشتید، حتماً قبل از هر اقدامی با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا بهترین و سریع ترین راهکار را برای احقاق حقوق خود پیدا کنید. دانستن، توانستن است و با آگاهی از قوانین، می توانید از حقوق خود به خوبی دفاع کنید.