شواهد تاریخی ایران اثبات مینماید که در مجموعه های منحصر به فرد تخت جمشید،معبد آناهیتا،وکاخ آپادانا پیش از زمان ارشمیدس نیز مورد استفاده قرار گرفته است اما در حقیقت باید تاریخچه صنعت آسانسور در ایران را به دو دوره قبل و بعد از انقلاب تقسیم کرد.
صنعت آسانسور در ایران قبل از انقلاب:
صنعت آسانسور در کشور ما قدمتی 80ساله دارد و آنچه مسلم و قابل بررسی است اولین آسانسورها در ساختمان هایی که در زمان پهلوی اول ساخته شده است نصب شده و در ساختمان های اطراف میدان امام خمینی(میدان سپه سابق)مانند باشگاه افسران ستاد ارتش و کتابخانه ملی ،آثار آن وجود دارد و بسیاری از آنها توسط کارشناسان خارجی و به کمک نسل اول متخصصین صنعت آسانسور ایران نصب و راه اندازی شده است.هم چنین اولین آسانسور الکتریکی ایران برای اولین ساختمان بلند در خیابان جمهوری در سال 1329شمسی طراحی و ساخته شده است. اما آسانسورهای امروزی از حدود 50سال پیش وارد کشور شده است زیرا نسل اول ساختمان های بیش از 3طبقه در ایران و آپارتمان سازی به صورت امروزی از سال 1335به بعد باید نامگذاری کرد.در ابتدا آسانسورها کامل و بسته بندی شده از خارج کشور به ایران وارد میشده است.
اولین نمایندگی فروش آسانسور در کشور مربوط به یک شرکت سوئیسی میباشد که توسط یک شرکت ایرانی وارد شد و بعد از آن نیز شرکت های خارجی دیگر در این زمینه فعالیت داشتند لیکن به تدریج شرکت های ایرانی فروش و در ایران بوجود می آیندو در سال 1345اولین کارگاه تولید درب و کابین با کپی برداری از روی درب و کابین های شرکت های اروپایی تاسیس می شود.همچنین در این سال،ایجاد شهرک های مسکونی در اطاراف شهرهای بزرگ و آپارتمان سازی در طرح های وزارت مسکن و شهرسازی برنامه ریزی شده و طرح ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران مطرح می شود و سرانجام در سال 1353اولین کارخانه آسانسورسازی ایران در زمینی به مساحت 40هزار متر مربع واقع در شهر صنعتی البرز قزوین با نام ایران شیندلر با ظرفیت اولیه تولید 400دستگاه آسانسور تحت لیسانس شیندلر سوئیس به بهره برداری می رسد و از سال 1354تا 1357توسط شرکت ایران شیندلر دوره های کامل آموزش تئوری و عملی نصب آسانسور جهت پرورش نیروی متخصص در نصب آسانسورها برگزار شده و در هر دوره 20نفر تکنسین موفق به کسب مدرک مهارت نصب می شوند و امروزه دانش آموختگان آن دوره ها زبده ترین و کارآمدترین افراد در صنعت آسانسور ایران میباشند.بنابراین اغراق نمیباشد اگر از شرکت آسانسورسازی ایران شیندلر به عنوان مادر صنعت نوین آسانسور در ایران یاد کرد بعد از آن کارخانه های دیگری توسط شرکت های خارجی در ایران فعالیت نمودند که از آن جمله می توان به کارخانه آسانسور و پله برقی ایران که در سال 1354تحت لیسانس هاوس هان آلمان در ابهر شروع به تولید کرد و همچنین کارخانه ایران امباربا رشت که در سال 1355تولید خود را آغاز کرد.
در کنار شرکت های تولید فوق و تا قبل از سال 1357چهار یا پنج کارگاه تولید درب و کابین به همراه سی شرکت نصب و فروش آسانسور هم ایجاد می شود که بعضی از این شرکت ها نمایندگی فروش شرکت های خارجی فوق را در تهران و شهرستان ها دریافت کرده و کارگاه های مذکور نیز شرکت های فروش و نصب آسانسور را یاری می دهند. به این ترتیب تا قبل از انقلاب وضعیت صنعت آسانسور به شرح فوق بوده است.
صنعت آسانسور در ایران بعد از انقلاب در حقیقت می توان این دوره را به دو دوره قبل و بعد از جنگ تحمیلی تقسیم کرد
دوران قبل از جنگ:
با خروج کارشناسان خارجی از ایران و عدم واردات آسانسور برخی از شرکت های خارجی موجود در ایران تعطیل شده یا به دلیل خروج سرمایه گذار خصوصی از ایران،این شرکت ها توسط وزارت مسکن و شهرسازی و بانک صنعت و معدن اداره می شوند.
دوران بعد از جنگ:
با شروع جنگ و با تعطیل شدن آپارتمان سازی صنعت آسانسور ایران رو به رکود می رود.د راین دوران به دلیل تحریم های اقتصادی و براساس ضرورت و نیاز دست اندرکاران شروع به فعالیت های تولیدی در زمینه ساخت قطعات یدکی آسانسور کردند که تا قبل از آن از خارج وارد میشد،در داخل ایران ساخته شده و در واقع آسانسور به صورت تلفیقی در کشور تولید و نصب میشد.پس از جنگ صنعت ساختمان در ایران شروع به رشد کرده و صنعت آسانسور نیز به حرکت در می آید.در حال حاضر تعداد محدودی شرکت تولیدکننده آسانسور و بیشتر از یکهزار شرکت نصب و سرویس آسانسور در سراسر ایران مشغول به کارند که کارشان فروش،مونتاژ و خدمات پس از فروش میباشد.هم چنین تعداد یکصد وبیست کارگاه کوچک و بزرگ در سراسر ایران به ساخت درب و کابین و قطعات آسانسور مشغولند هم چنین در دهه 70مجوز واردات صادر شد و به دنبال آن واحد های فروش و نمبهار آزادی، کابین نیوز – اگر نگاهی به تاریخچه صنعت آسانسور در ایران بیندازید، می‌بینید که نصب اولین آسانسور در ایران در پالایشگاه نفت آبادان و توسط انگلیسی‌ها انجام شد. نصب این آسانسور، مربوط به زمان احمدشاه قاجار است. مدرکی از وجود این آسانسور موجود نیست؛ اما ممکن است با جستجو در فیلم‌های مستند پالایشگاه نفت یا آرشیو کتابخانه ملی بتوان اثری از آن یافت. در این مقاله، نگاهی به تاریخچه آسانسور در ایران، ورود اولین آسانسور به ایران و ظهور و پیدایش آسانسور در ایران داریم.
با ورود آسانسورهای اولیه به ایران، توجه بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی به این تکنولوژی جلب شد. به طوری که بسیاری از قطعات آسانسور مانند کابین، درب لولایی و… توجه آهنگران ایرانی را برانگیخت.
ورود آسانسور شیندلر به ایران
با گسترش صنعت ساختمان در سال‌های بعد و در زمان پهلوی دوم، صنعت آسانسور در ایران نیز توسعه یافت. در همین راستا، شرکت ابوالحسن دیبا و شرکا در سال 1336، اولین آسانسور شیندلر را وارد ایران کرد. اولین در پارک هتل نصب شد.
نقش ارمنی‌ها در صنعت آسانسور ایران
با بررسی تاریخچه صنعت در ایران، می‌بینیم که ورود اولین آسانسورها به ایران باعث شد صنعتگران ارمنی جسارت زیادی برای ورود به این صنعت پیدا کنند. داستان ورود ارامنه به ایران بسیار مفصل و طولانی است؛ اما اگر بخواهیم به صورت مختصر به آن اشاره کنیم، ورود ارامنه به ایران به دوران شاه عباس صفوی برمی‌گردد.
در زمان سلطنت شاه اسماعیل صفوی در ایران، بی بهره بودن سپاه ایران از تجهیزات جنگی مدرن موجب شد تا در برابر ترکان عثمانی با توپ‌های جنگی مجهز شکست بخورد. از همین رو، شاه اسماعیل صفوی تصمیم گرفت برای تولید تجهیزات جنگی سپاه ایران، صنعتگرانی ماهر را به کار گیرد. شاه اسماعیل به علت توانایی بالای ارامنه در صنعت و اذیت شدن ارامنه توسط عثمانی‌ها، ارامنه را در صنعت آسانسور به کار گرفت و از آنها حمایت کرد. پس از آن ارامنه وارد ایران شدند و نقش ویژه‌ای در تولید و پیشرفت صنعت آسانسور ایران داشتند.
پس از ورود اولین آسانسورها به ایران، ارامنه آستین‌ها را بالا زدند و اولین کارگاه‌های ساخت درب و کابین آسانسور را برپا کردند. شروع تولید در صنعت آسانسور نیز مربوط به همین دوران است. اولین کارگاه درب و کابین آسانسور در ایران، توسط اوکسن الکسانی بزرگ دایر شد. پس از آن، مرحوم گالستان عیوضیان و برخی از شرکت‌های کوچک آسانسوری، با استفاده از لوازم موجود در ایران توانستند آسانسور ایرانی بسازند. همین موضوع، زمینه ساخت آسانسورهایی با گیربکس صنعتی و دست ساز را فراهم نمود.
ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران
پس از اعلام انقلاب سفید توسط پهلوی دومف سازمان برنامه و بودجه چند برنامه توسعه برای ایران تعریف کرد. بخشی از این برنامه‌ها، ساخت شهرک‌های اقماری در تهران و اطراف شهرهای بزرگ و در نتیجه گسترش ساختمان سازی بود. در این ساختمان‌ها نیاز حضور آسانسور افزایش یافت. در نتیجه نیاز به برنامه ریزی برای ایجاد کارخانه آسانسورسازی نیز دیده میشد.
در سال 1345، طرح ایجاد این کارخانه در سازمان برنامه و بودجه تصویب شد. به دنبال آن، وزارت مسکن که مسئول ایجاد این شهرک‌ها بود مسئولیت ایجاد کارخانه‌ها را به عهده گرفت. البته این کارخانه با همکاری و سرمایه گذاری بانک ساختمان، بانک کار و بانک صنعت تاسیس شد. در آن زمان، موثرترین شرکت وارد کننده آسانسور در ایران شرکت ابوالحسن دیبا و شرکا بود.
مطالب مرتبط:
تاریخچه شرکت ایران شیندلر
شیندلر یکی از برترین و معروف‌ترین شرکت‌های آسانسوری در جهان بود. ابوالحسن دیبا توانسته بود نمایندگی محصولات این شرکت در ایران را به عهده بگیرد. طی مذاکره میان وزارت مسکن و دیبا، قرار بر این شد که دیبا اجازه تولید آسانسور در چهار سایز مختلف را به وزارت مسکن واگذار کند. در عوض 10 درصد سهام کل شرکت “ایران شیندلر” به شرکت دیبا واگذار شد. بدین ترتیب، اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران در سال 1350 افتتاح شد.
| محل کارخانه | شهرک صنعتی قزوین |
| مساحت | 40 هزار متر مربع |
| زیربنا | 8 هزار متر مربع |
| مدل آسانسورها | SRK شیندلر ایتالیا و مدل اقتصادی آسانسورهای شیندلر |
| گیربکس | ساخت شیندلر |
| موتور | ساخت روتوس ایتالیا |
| تابلو فرمان آسانسور | رله‌های شیندلر |
این آسانسورها بسیار ساده بودند؛ اما کیفیت بالایی داشتند. ساخت آنها نیز در ایران بود. اولین مدیر عامل ایران شیندلر، آقای مهندس یزدان پناه و اولین مدیر کارخانه تولید، آقای مهندس فدایی بودند. ادامه دارد…
ایندگی های آسانسورهای وارداتی از جمله اوتیس تیسن،گلداستار،فوجی،ام پی و……در ایران تاسیس شدند که مجموعه شرکت ها کارگاهها و نمایندگی های فوق به همراه چند واحد خدمات مهندسی صنعت آسانسور ایران را تشکیل می دهند.