بهای تمامشده یکی از مفاهیم کلیدی در علم حسابداری است که مستقیماً با سنجش سود و زیان بنگاهها سر و کار دارد. هر کسبوکاری که کالا یا خدمتی عرضه میکند ناگزیر از محاسبه بهای تمامشده کالا یا خدمت خود است تا بتواند قیمتگذاری درستی انجام دهد و سود خود را تعیین کند. در واقع محاسبه بهای تمامشده جزئی از وظایف اساسی سیستمهای حسابداری حرفهای است و وضعیت کلی درآمد و هزینههای سازمان را به مدیران نشان میدهد. بدون داشتن اطلاعات دقیق از بهای تمامشده تولید یا فروش، تصمیمگیری درباره قیمتگذاری، کنترل مخارج و مدیریت سودآوری بسیار دشوار خواهد بود.
تعریف بهای تمامشده و مفهوم آن در حسابداری
بهای تمامشده در حسابداری به مجموع هزینههای مستقیمی گفته میشود که صرف تولید یا تهیه یک کالا یا ارائه یک خدمت شده است. این هزینههای مستقیم معمولاً شامل مواد اولیه مصرفشده، دستمزد نیروی کار مستقیم و سایر هزینههای مستقیم فرآیند تولید هستند. به عبارت دیگر، بهای تمامشده همان مخارجی است که یک شرکت برای تولید کالای فروختهشده یا انجام خدمات فروختهشده متحمل شده است. نکته مهم اینکه هزینههای غیرمستقیم کسبوکار (مانند هزینههای اداری، فروش، بازاریابی، اجاره و…) جزو بهای تمامشده کالا محسوب نمیشوند؛ این قبیل هزینهها به عنوان هزینههای عملیاتی جداگانه در حسابها ثبت میگردند.
در ادبیات حسابداری مالی، به بهای تمامشده کالای فروشرفته گاه Cost of Goods Sold (COGS) گفته میشود که در صورت سود و زیان شرکتها گزارش میشود. بهای تمامشده کالای فروشرفته نشان میدهد برای کالاهایی که طی دوره مالی فروخته شدهاند چه مقدار هزینه مستقیم صرف شده است.
اصل بهای تمامشده (اصل بهای تمامشده تاریخی)
یکی از اصول پایهای حسابداری مالی، اصل بهای تمامشدهی تاریخی است. مطابق این اصل، تمامی معاملات و رویدادهای مالی باید به بهای تمامشده در زمان وقوع در دفاتر ثبت شوند. به بیان دیگر، داراییها و هزینهها بر مبنای قیمت واقعی که برای تحصیل یا انجام آنها پرداخت شده ثبت میگردند و تغییرات بعدی ارزش آنها تأثیری در رقم ثبتشده ندارد.
حسابداری بهای تمامشده (حسابداری صنعتی)
حسابداری بهای تمامشده که معادل اصطلاح حسابداری صنعتی نیز به کار میرود، یکی از زیرشاخههای تخصصی علم حسابداری است که وظیفه آن گردآوری، ثبت و تحلیل اطلاعات مربوط به هزینههای تولید کالا و ارائه خدمات است. این شاخه از حسابداری بازوی مدیریت محسوب میشود و با فراهم کردن گزارشهای دقیق از عوامل هزینه، به مدیران در برنامهریزی، کنترل مخارج و تصمیمگیریهای راهبردی کمک میکند.
وظایف یک حسابدار بهای تمامشده
-
بررسی و ارزیابی موجودیها
-
گردآوری و تفکیک هزینهها
-
کنترل هزینه و ارائه راهکار
-
تحلیل هزینه برای تصمیمگیری
-
مشارکت در برنامهریزی آینده
اجزای بهای تمامشده کالا و خدمات
سه جزء اصلی بهای تمامشده کالا:
-
مواد مستقیم
-
دستمزد مستقیم
-
سربار ساخت
در خدمات نیز اجزای اصلی شامل دستمزد مستقیم کارکنان + سربار اجرای خدمت است.
روشها و فرمولهای محاسبه بهای تمامشده
-
خرید خالص طی دوره = خرید طی دوره + هزینههای حمل – (برگشت از خرید + تخفیفات)
-
موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی اول دوره + خرید خالص
-
بهای تمامشده کالای فروشرفته = موجودی آماده برای فروش – موجودی پایان دوره
برای شرکتهای تولیدی:
بهای تمامشده کالای ساختهشده = موجودی در جریان ساخت ابتدای دوره + (مواد مستقیم + دستمزد مستقیم + سربار ساخت) – موجودی در جریان ساخت پایان دوره
سیستم ثبت ادواری و دائمی موجودیها
-
سیستم ادواری: محاسبات در پایان دوره انجام میشود.
-
سیستم دائمی: موجودی و بهای تمامشده همزمان با خرید یا فروش بهروز میشود.
روشهای ارزیابی موجودی
-
اولین ورود – اولین خروج (FIFO)
-
آخرین ورود – اولین خروج (LIFO)
-
میانگین موزون
-
شناسایی ویژه
طبقهبندی هزینهها
-
مستقیم و غیرمستقیم
-
تفاضلی
-
از دسترفته (غرقشده)
-
قابلکنترل و غیرقابلکنترل
-
اختیاری
-
هزینه فرصت
بهای تمامشده در صورتهای مالی
در صورت سود و زیان، بهای تمامشده به عنوان هزینه اصلی گزارش میشود و مستقیماً بر سود ناخالص اثر دارد. در ترازنامه نیز موجودی پایان دوره با بهای تمامشده مرتبط است.
بهای تمامشده در انواع شرکتها
-
بازرگانی: عمدتاً قیمت خرید کالا + هزینه حمل
-
تولیدی: شامل مواد اولیه، دستمزد مستقیم و سربار ساخت
-
خدماتی: دستمزد نیروی کار + سربار خدمات
-
پیمانکاری: هزینههای مستقیم هر پروژه + تسهیم هزینههای عمومی
اهمیت محاسبه دقیق بهای تمامشده
-
تعیین قیمت فروش مناسب
-
کنترل و کاهش هزینهها
-
تحلیل سودآوری محصولات
-
تصمیمگیریهای استراتژیک
-
رعایت الزامات گزارشدهی و مالیاتی
بهای تمامشده عبارت است از همه هزینههای مستقیمی که برای کسب درآمد از فروش کالا یا خدمات صرف میشود و محاسبه و کنترل آن برای هر کسبوکاری حیاتی است. چه یک فروشگاه کوچک و چه یک کارخانه بزرگ، همه باید بدانند بهای واقعی کالای فروختهشده چقدر است تا بتوانند سود واقعی خود را بسنجند.
منبع: وبسایت آپاداس